Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

Cl 
4-bosqich. 
Trimetilamin molekulasi o’ziga yana bir molekula metil xloridni biriktirib, 
tetrametilammoniy xlorid
hosil qiladi: 
CH
3 
– N – CH
3
CH
3
+ CH
3
Cl 
[(CH
3
)
4
N] Cl
+
–
tetrametilammoniy xlorid
Hosil bo’lgan to’rtlamchi ammoniy tuzi, ammiak ta’sirida parchalanmaydi. Reaksiya natijasida 
hosil bo’lgan aralashmadagi aminlarning qaynash temperaturasi har xil bo’lganligi sababli, ular bir-
biridan fraksiyalarga ajratib haydash usuli bilan ajratib olinadi.
Nitrobirimalarni, nitrillarni, oksimlarni va gidrozonlarni vodorod atomlari bilan Ni katalizatori 
ishtirokida qaytarilganda aminlar hosil bo’ladi. Jarayonni neytral, kuchsiz kislotali va ishqoriy 
muhitlarda olib borish mumkin. 
C
2
H
5 
– NO
2
+ 3H
2
C
2
H
5 
– NH
2
+ 2H
2
O
etilamin
CH
3 
– C 

N + 2H
2
C
2
H
5 
– NH
2
etilamin
CH
3 
– C – C
2
H
5
+ 2H
2
CH
3 
– CH – C
2
H
5
+ H
2
O
N–OH
NH
2
izobutilamin
Aminobirikmalarni
kislota 
amidlariga 
ishqoriy muhitda gipoxlorit yoki gipobromitlar ta’sir 
ettirilganda birlamchi aminlar hosil bo’ladi 
(Gofman reaksiyasi):

---

359
R – CO – NH
2
R – NH
2
+ CO
2
+ KBr
KOBr
(KOH + Br
2
)
CH
3 
– CO – NH
2
+ NaClO + 2NaOH
CH
3 
– NH
2
+ Na
2
CO
3
+ NaCl + H
2
O
Aminokislotalardan olish.
Aminokislotalar chirituvchi bakteriyalar ta’sirida o’zidan 
CO
2
 
ajratib 
aminlarni hosil qiladi: 
R – CH – COOH
NH
2
R – CH
2
– NH
2
+ CO
2
Mineral kislota efirlaridan olish. 
Mineral kislota efirlariga ammiak ta’sir ettirilganda aminlar 
hosil bo’ladi: 
CH
3 
– O – SO
2 
– O – CH
3
+ NH
3
(CH
3
)
2
NH H
2
SO
4
.
Fizik xossalari
. Aminlarning dastlabki vakillari – 
metilamin, dimetilamin, trimetilamin
– 
oddiy sharoitda gaz. Suvda yaxshi eriydi va ishqoriy eritma hosil qiladi, 
ammiak
hidiga ega. 
Aminlarning molekular og’irligi ortishi bilan ularning suvda eruvchanligi kamaya boradi, zichligi va 
qaynash temperaturasi ortadi. Qolgan aminlar 
ammiak
hidiga ega bo’lgan 
suyuqliklardir,
yuqori 
aminlar 
yoqimsiz
hidga ega bo’lgan 
suyuq 
yoki 
qattiq
moddalardir. Teng uglerod atomi saqlagan 
ikkilamchi aminlar birlamchi aminlarga qaraganda 
past
haroratda qaynaydi. Masalan: 
dietilamin
56 

C 
da 
n-butilamin
75 

C da qaynaydi. Oddiy aminlar ammiakdan farq qilib 
havoda
yonadi. Birlamchi va 
ikkilamchi aminlar molekulalararo vodorod bog’lanishlarni hosil qiladi. Shuning uchun ham 
aminlarning qaynash temperaturasi, molekular massasi teng yoki yaqin bo’lgan qutbsiz birikmalar 
(m-n: 
alkanlar)
ning qaynash temperaturasidan yuqori. Spirtlar aminlarga nisbatan mustahkam vodorod 
bog’lanish hosil qiladi. Shu bois ham ular tegishli aminlarga nisbatab yuqori temperaturada qaynaydi. 
Uchlamchi aminlarda azot atomi bilan bog’langan vodorod atomi yo’qligidan ular molekulalararo 
vodorod bog’lanishlarni hosil qilmaydi. Shuning uchun ham ularning qaynash temperaturasi tegishli 
alkanlarning va boshqa qutbsiz birikmalarning qaynash temperaturasiga yaqin. Birlamchi va ikkilamchi 
aminlar suv molekulalari bilan vodorod bog’lanish hosil qilganligi sababli suvda yaxshi eriydi. 
Uchlamchi aminlar esa suv molekulalari bilan vodorod bog’lanish hosil qilmaganligi sababli suvda 
yomon eriydi.