Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

NO
2 
-
va 
OH
-
guruxlari o’zaro shunday joylashadiki, bunda ichki 
molekulyar vodorod bog’lanish hosil bo’lishiga imkoniyat paydo bo’ladi. Bunday ichki 
N
O
O – H 
O
ICHKIMOLEKULYAR 
VODOROD
BOG’LANISH 
o-nitrofenol 
N
H – O 
O
O
O – H 
O – H 
H
H
N
H – O 
O 
O 
N
H – O 
O
O
MOLEKULALARARO
VODOROD
BOG’LANISH 

---

266 
molekulyar vodorod bog’lanish fenollardagi kabi molekulalararo vodorod bog’lanish o’rniga 
yoki suv bilan hosil bo’luvchi vodorod bog’lanish o’rniga hosil bo’ladi; shuning uchun o-
nitrofenolda assotsiyalangan suyuqliklar uchun xos bo’lgan uchuvchanlik mavjud bo’lmaydi va 
vodorod bog’lanish hosil qiluvchi birikmalarga xos bo’lgan suvda qiyin erish xususiyati ta’sir 
ko’rsatmaydi. 
Adabiyotlardan ma’lumki, bir molekuladagi ikki atom orasida muvozanatda bo’luvchi 
vodorod yoki metall atomining holati 
xelat holat
deyiladi. Bunga misol qilib o’simlik va xayvon 
organizmida muhim ahamiyatga ega bo’lgan xelatlarni – xlorofil va geminlarni misol qilish 
mumkin. 
Ichkimolekulyar vodorod bog’lanish, tuzilishdagi imkoniyatlar bilan bog’liq holatda 
doimiy vujudga kelishi isbotlangan: quyida bunga ko’plab misollar beriladi. 
Fenol tuzlari.
Fenollar kislota xususiyatiga ega bo’lib, bu borada spirtlardan farq qiladi 
(spirtlarning kislotaliligi, hatto suvnikidan ham kuchsiz ekanligini eslatib o’tamiz. Ishqorlarning 
suvli eritmalarida fenollar tuz hosil qiladi; ayni tuzlar mineral kislotalarning suvli eritmalarida 
qayta erkin fenollarga o’tadi. Kutilganidek fenollar va ularning tuzlari eruvchanligi borasida 
qarama-qarshi xususiyatlarga ega; tuzlar suvda yaxshi eriydi, organik erituvchilarda esa 
erimaydi. 
Ko’pchilik fenollar K
α
kattalik shkalasida 10
–10
birlikka ega, ular karbon kislotalarga 
nisbatan (K
α
≈10
–5
) kuchsiz kislotalardir. Fenollar karbon kislotalardan farq qilib bikarbonatning 
suvli eritmasida erimaydi, va bu ularning kuchsiz kislota ekanligi bilan bog’liq. Shu bilan birga 
fenollarni tuzlaridan chumoli kislota yordamida oson ajratib olish mumkin. 
Fenollarning kislotaliligi va ular tuzlarining suvda eruvchanligidan – ularni taxlil qilishda 
yoki ajratishda foydalanish mumkin. Suvda erimagan birikma, ishqorning suvli eritmasida eriydi, 
lekin bikarbonatning suvli eritmasida erimaydi va suvdan kuchli kislota bo’lishi kerak, ammo 
karbon kislotalardan kuchsiz; bu chegaralarda joylashuvchi birikmalarning ko’pchiligi, fenollar 
qatoriga kiradi. Fenollar kislota xususiyatiga ega bo’lmagan birikmalardan, asoslarda