|
2,3 dimetilkolxamin
kolxamin kabi fenolli asos hisoblanadi . Ammo
metillanmagan tropolon sistema mavjudligi evaziga u ikkita tautomer tuzilishda
bo`ladi .Uni diazometan bilan metillanganda kolxamin va izokolxaminning
aralashmasi hosil bo`ladi.Uni aralashmalaridan ajratish qiyin. SHuning uchun
kolxeamin va 2,3 dimetilkolxeamindan kolxamin olib bo`lmaydi.
Agar kolxamin quyosh nurida qoldirilsa limikolxitsinar hosil bo`ladi.Ushbu
fotokimyoviy izomerlarni o`simliklar tarkibida ham uchratish mumkin.
24
Dezasetilkolxamin
birinchi marta kolxaminni gidroliz qilish natijasida
olingan keyinchalik u o`simliklar tarkibida ham borligi aniqlangan .Uni
formaldegid ishtirokida etillanganda kolxaminga aylanadi.
Kolxaminning yana bir tabiy hosilasi N-formilkolxamindir u Colchicum
cornigerum o`simligidan ajratib olingan
Shuningdek
kolxaminni
piridin
ishtirokida
benzollash
orqali
2-
benzoilkolxamin olingan.
Kolxamin suyultirilgan mineral kislotalarda yaxshi gidrolizlanib turli
moddalar bilan reaksiyaga kirishadi.
Bundan tashqari NH
3
ning suvli spirtli eritmasi tasirida kolxitsinda xam
kolxaminda xam tropolon metoaksil gruppasi amino guruxga almashinadi va
amino kolxamin hosil bo`ladi. Kolxaminning ikkilamchi aminogruppasini alkillash
va atsillash natijasida olingan boshqa hosilalari ma’lum emas . Aminlar va
alkaloidlarning atsetilli hosilalari xar xil usullar yordamida sintez qilingan
9
.
Qurbonov va boshqalar O`rta Osiyodagi o`simliklardagi alkaloidlar
anaBazin, sitizin, matrin, paxikarpillarni metallarning korroziyasiga qarshi
ingibitor sifatida qo`llashni o`rgandilar. Xuddi shu mualliflar sitizin va
anaBazinning N-propin hosilalarini sintez qildilar . Ularni olish uchun sitizin va
anaBazinni atsetonda eritdilar . Ekvimolekuliyar miqdorda propil bromid va potash
qo`shdilar . Aralashmani 6 soat qaynatdilar . Reaksiya maxsuloti juda yaxshi natija
berdi .
N - propin anaBazin va N - propin stizin fizikaviy konstantalar va infraqizil
spektral ma`lumotlar bilan o`rganildi. Bu tipdagi birikmalarda atsetileniddagi
vodorod juda faol va ularni boshqa birikmalarni Mannix reaksiyasi bo`yicha sintez
qilish mumkin . Mannix reaksiyasi deb bitta yoki bir nechta xarakatchan vodorod
atomlari farmaldegid va ammiak bilan yoki aminlar bilan kondensatsiyasiga
aytiladi. Atseton molekulasida xam bir nechta vodorod atomlari bor , ularni xam
9
Santavy F., Kincl F.A., Shins A.R. Isolierung der Substanze aus verschiedenen Teilen der indischen Gloriosa superba L. // Arch.
Phamazie. 1957. Bd. 290, № 8/9. S.376-385.
25
dietil - aminometil gruppalarga almashtirish mumkin .Temir xlorid ishtirokidan
reaksiya maxsuloti 50-80 % ni beradi . SHuni qayd etish kerakki , usiz reaksiya
sodir bo`lmaydi .Odatda katalizator sifatida Mannix reaksiyasida mis(I)xlorid
ishlatiladi reaksiya suvsiz dioksanda 4-8 soat 80-90⸰ temperaturada qaynatib olib
boriladi . Reagentlar 4-8 soat ekvimolekulyar miqdorda aralashtiriladi , Infraqizil
spektrda atsetilenli birikmalarda yutilish chizig‘i 3310 sm ekanligi aniqlangan .
PMR - spektri atsetilenli aminospirtlar atsetilenli diaminlarda metilen
gruppalarning protonlarining signallari 2,7 min . ulushda namoyon bo`ladi . Ushbu
ishda bizning vazifamiz kolxaminning atsetilin bog`i tutgan , birikmalarini sintez
qilish . Reaksiya dioksan eritmasida 90-95 ° temperaturada ishlatiladi va
davomiyligi 4-6 soat , katalizator sifatida mis (I) xlorid ishlatiladi . 4 - bi -diamino
) butin 2 tipidagi atsetilen diaminlar Mannix reaksiyasi bo`yicha atsetilenli
aminlarini geterotsiklik aminlar xamda paraform ishtirokida o`zaro tasirlashishidan
olinadi . Bunda reaksiya sharoiti yuqoridagilardan deyarli farq qilmaydi . Denesev
va boshqalar atsetilenli diaminlarni ikkilamchi aminogruppa tutgan anabazin ,
stezin , pipiridin , morfalin va difenil aminlar bilan sintezini amalga oshirdilar .
Ushbu asosni proporgil bromid bilan tasirlashishidan N - propargil hosilalarini
oldilar . Keyin ularning N - proporgil hosilalarini ikkilamchi aminogruppa tutgan
alkaloidlar bilan tasiridan atsetilenli diaminlarni oldilar .
Malumki , karbonil birikmalar atsetilenlar bilan yaxshi reaksiyaga kirishadi
va Atsetilen spirtlarni hosil qiladi . Reaksiya efirda yoki suyuq ammiakda KOH
ishtirokida olib boriladi
10
.
Atsetilin spirtining ikkilamchi kondensatsiyasi dioksanda ekvimolekulyar
miqdorda atsetilenli aminospirtlar aminlarining paraformdagi eritmasi hosil
bo`ladi Reaksiya uchun N - propargil hosilalari ekvimolekulyar miqdorda olindi .
Reaksiya quruq dioksanda ortiqcha miqdordagi paraforum va kumush nitrat
qo`shib qizdirildi va ikkilamchi asoslar Olingan birikmalarning fizikaviy
10
Santavy F., Kincl F.A., Shins A.R. Isolierung der Substanze aus verschiedenen Teilen der indischen Gloriosa superba L. // Arch.
Phamazie. 1957. Bd. 290, № 8/9. S.376-385.
26
konstantalari infrpaqizil spektri malumotlar yordamida xarakterlandi . Boshqa
olimlar Mannix reaksiyasi bo`yicha kolxamin va propargin efirlari asosida
atsetilenli aminlar sintez qildilar . Ular quyidagilarni oldilar
Bunda aromatik halqa quyidagi moddalar bo`lgan hosilalar olingan.
Olingan birikmalarning tuzilishi infraqizil va PMR - spektral malumotlar
bilan tasdiqlandi . Oxirida shungi qayd etish mumkinki , yuqorida qayd etilgan
sintetik ishlash faqat ilmiy bo`lmasdan shu bilan bir qatorda amaliyotga
yo`naltirilgandir . Atsetilinli , aminospirtlarda , aminlarda , diaminlarda asos
xossasiga ega bo`lagn azot va atsetilen bog`i qiziqarli xisoblanadi . Atsetilenli
birikmalar - metaakrilatlar , dietilakrilkarbanollar O`zbekiston Milliy universiteti
olimlari tomonidan sintez qilingan . Kolxaminni atsetilen bilan kondensatsiya
reaksiyasini olish uchun quyidagi reagentlar olindi . 1. Dioksan , 2. Paraform , 3.
Mis xlorid katalizatori , 4. Gidroxinon . Reaksiyaning borishini va olingan
27
maxsulotlarning tozaligini yupqa qatlamli xromatografiya yordamida kontrol
qilindi . Kolbadagi reagentlar yaxshilab aralashtirildi . Glitserinli xammomda
teskari sovutgich bilan 70-80 ° S temperaturada 4-6 soat davomida qizdirildi . Xar
soatda reaksiyaning borishi yupqa qatlamli xromatografiyada tekshirildi . Reaksiya
tugagandan keyin dioksanda erimay qolgan qism filstrlandi va erituvchi xaydaldi .
Dioksan xaydalgandan keyin qoldiq 80 ml xloroformda eritildi . Olingan qora ,
malla xloroformli eritma reaksiyaga kirishmay qolgan kolxaminni ajratish uchun 3
marotaba 60 ml 5 % li sirka kislota bilan ekstraksiya qilindi , suvda yuvildi va
suvsizlantirilgan natriy sulfat bilan qurutildi .Suvsizlantirilgan aralashmadan
kolxamin va uning hosilalari bosqichma bosqich ajratib olinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
