O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti kimyo fakultеti

1.3. Kolxamin 
Kolxamin sintezi
- Vindaus va uning shogirdlari kolxamin tadqiqotida 
birinchi izlanishlarini olib bordilar va fenantren qatori tutgan moddalar oldilar . 
2.
6
Юсупов М.К., Садыков А.С. Новые алкалоиды из Colchicum kesselringii Rgl. // Ж. общей химии. 1964. Т.34, № 5. С. 1672. 

---

20 
Kolxitsinning o`ziga xos fiziologik xossasi tufayli ko`pincha olimlar kolxitsinga 
o`xshab tasir etadigan birikmani sintez qilishga harakat qiladilar . Kuk va uning 
shogrdlari hamda , Preobragienskiy kolxitsin elementlarini saqlagan bir qator 
birikmalarni sintez qildilar . Bu moddalarning Bazilari fiziologik xossalari tufayli 
eng muhim alkaloidlardan hisoblanadi. Ammo kolxitsinning tuzilishi to`liq 
isbotlangandan keyin 1952-1953 yillarda sintez ishlari boshlandi . 1950-1954 yilga 
Kuk va shogrdlari N - atsetilkolxinolgin metil efirini sintez qildilar 
7
. Raponort va 
boshqalar bir vaqtning o`zida dikolxinolning metil efirini sintez qildilar . Ushbu 
sintezlar kolxitsinning V xalqasi tuzilishini tasdiqladi.
Moddani sintezi uchun boshlang'ich birikma sifatida 1 , 2 , 3 , 8 tetrametoksi - 5 - 
fenetronkarbon kislota , va 1,2,3 , 8 - tetrametoksi - 5 metilfenantren ishlatildi . 
1955- yilda Rapoport 1,2,3 , 8 - tetrametoksi - 6 - fenantrenkarbon kislota asosida 
izokolxinolning metil efirini sintez qildi . dimetilkolxitsin va unga yaqin 
hosilalarni 1959 - yilda bir qator olimlar to`liq sintezini amalga oshirdilar . Scott va 
boshqalar kolxitsinni biogenetik muhim sintezini amalga oshirdilar . Kolxitsin 
sintezining hamma usullari qiyin , ko`p bosqichli bo`ladi 
Kolxaminning N-Alkil va N-Atsilli hosilalari 
 
Kolxamin va kolxitsinning tuzilishi va farmakologiyasi nisbatan yaxshi 
o`rganilgan. 
7
Садыков А.С., Юсупов М.К. Некоторые итоги исследования колхициновых алкалоидов В СССР. // ActaUniv. Palak. Olomucensis. 
1975. T. 73. C. 13-26. 

---

21 
Kolxamin 
Kolxitsin 
Ularning kimyoviy xossalari va farmakologik aktivligi to`g`risida juda ko`p 
ishlar olib borilgan . Tropolon alkaloidlari kimyosiga bag`ishlangan ko`plab ilmiy 
maqolalar elon qilingan. 
Kolxaminning eng oddiy hosilasi N-metilkolxamin hisoblanadi. Uni GESS 
usuli bo`yicha kolxaminni metil yodid bilan tasirlashish natijasida olinadi
8
. 
8
Зупарова К.М., Чоммадов Б., Юсупов М.К., Садыков А.С. Алкалоиды Merendera jolantae.// Химия природ. соедин. 1972, № 4. C. 
487-493. 

---

22 
Keyinchalik ushbu alkaloid o`simliklar tarkibida ham uchrashi aniqlandi. 
N-metilkolxaminga ortiqcha miqdorda CH
3
J kaliy sulfat ishitirokida tasir 
ettirilganda N-metilkolxaminning yodli hosilasi olinadi 
Bundan tashqari kolxaminning yana bir muhim hosilasi 
spetsiazin
hisoblanadi u Colchicum Speciosum o`simligidan ajratilgan. 

---

23 
Bundan tashqari kolxaminning boshqa analoglari 2- demetilkoxamin va 3-
demetilkolxaminlar o`simliklar tarkibidan ajratib olingan . Ular diazometan tasirida 
kolxaminga aylanadi. 
SHunday qilib kolxaminning chiqish miqdorini oshirish va shu bilan bir 
qatorda ortiqcha qo`shimchalardan tozalash mumkin. Kolxaminning boshqa 
analoglari kolxamein va dezasetil kolxitsin hisoblanadi.