Термиз давлат университети

ФОРОБИЙ {тахаллуси; 
асл исм-шарифи Абу Наср Ибн Муҳаммад Ибн Узлуғ 
Тархон Форобий (873, Фороб — 950, Дамашқ) — ўрта асрлар мусулмон 
Шарқининг машҳур мутафаккири, қадимги юнон фалсафасининг энг йирик 
давомчиси ва тарғиботчиси. Қад. юнон илм-фанининг билимдони сифатида 
Аристотелнинг «Метафизика», «Физика», «Ме-теорология» ва мантиқ соҳасига 
оид китобларига, Птолемей, Александр Афродезийский ва б.ларнинг ахлоқ-
одоб, психология, табиий фанлар бўйича яратган илмий рисолаларига шарҳлар 
ёзган. («Икки файласуф — Арасту ва Галеннинг барча фикрлари тўғрисида 
китоб», «Арасту ва Гален ўртасида воситачилик» ва б.) Айниқса, унинг 
Аристотель фал.-сини талқин этишдаги ва мантиқ соҳасидаги ишлари шуҳрат 
қозониб, Ф.нинг «Ал-муаллими соний» («Иккинчи муаллим») ва «Шарқ 
Аристотели» каби номларга сазовор бўлди. Шунингдек, Ф. илм-фаннинг турли 
соҳаларига тааллукди оригинал асарлар муаллифи. Биринчилардан бўлиб ўз 
даври илмларининг таснифини берди. Унинг мусиқа соҳасига атаб ёзган 
асарлари мусиқа наз-ни бойитди, Шарқда кенг тарқалган най, ноғора, чанг, 
рубоб каби мусиқа асбобларини таърифлаб, уларнинг кишиларнинг маънавий 
ҳаётидаги ўрнини кўрсатиб берди. Ф. математика, тиббиёт, араб тили 
грамматикаси, алхимия, мантиқ илмларига оид қимматли асарлар ҳам яратди. 

---

164 
Борлиқ муаммосини ҳал этишда «вужуди вожиб» ва «вужуди мумкин» ўзаро 
нисбатига мурожаат қилиш анъанаси Ф. даҳосига тааллуқлидир. 
Ц 
ЦИЦЕРОН Марк Туллий 
(мил. ав. 106—43 й.лар,Рим) — қадимги Рим 
республикасининг атоқли давлат арбоби, нотиқ, файласуф, тарихчи ва 
ҳуқуқшунос. Унинг фал-ий қарашлари қадимги юнон мумтоз фал.сининг
намояндалари Суқрот ва Аристотель томонидан теран ва асосли танқид 
қилинган эклектика окимининг эллинизм даври кўриниши бўлган 
синкретизм таъсири остида шакллантан. Ц.рум жамоасини фал-ий 
маърифатпарварлик руҳида тарбиялашга умрини бағишлаган. Мазкур 
йўналишда жуда кўп илмий-оммабоп ва илмий-бадиий рисолалар ва 
мақолалар ёзиб тарқатган. Гарчанд, у шаклланган ва муҳим эклектик 
файласуф сифатида ном чиқарган бўлса ҳам, ўзининг мустақил, эклектизм ва 
синкретизм қарашлари доирасидаги ташқарида фал-ий ғояларни ҳам илгари 
сурган. «Нотиқ ҳақида», «Худолар табиати тўғрисида», «Каромат ҳақида»,
«Тақдир тўғрисида», «Дўстлик ҳақида», «Давлат тўғрисида», «қонунлар 
ҳақида» ва б. асарларида Ц. онт., натурфалсафанинг долзарб муаммолари 
ечимига қаратилган бир қатор ўз фикр-мулоҳазаларини илгари суради, фал-
ий наз-я билан амалий ҳаёт бирлигини исботлашга уринади, фал-ий 
фаолиятнинг инсон камолоти сари йўналган инсонлик моҳиятини ва жамият 
ҳаётидаги улкан ижтимоий аҳамиятга молик эканини асослайди. 
Қ