Leksikologiya bilib oling. Leksikologiya

Qo‘llanilish doirasi chegaralangan so‘zlar: 
 

---

Muallif: Fazliddin O‘taganov 
91 965 55 99 
‘ziyam
(“SmartArt”dan foydalanildi) 
NOMSHUNOSLIK 
 
Eslatma.
Turli xil obyektlarning muayyan nom bilan atalishida ularning ma´lum belgilari e´tiborga 
olinadi. Buyuk shaxslarning nomini abadiylashtirish uchun u bilan qandaydir bog´liq bo´lgan holat 
hisobga olinadi yoki shaxsga katta hurmat yuzasidan joy shu shaxs nomi bilan yuritiladi. Masalan, 
Hamzaobod shahri shu joyda ma´lum davr yashab, mehnat qilgan Hamza nomi bilan; Qipchoq, 
Saroy qishloqlarining nomlari shu qishloq aholisining etnik kelib chiqishi bilan, Qatorterak, 
Uchtol, Beshariq, Baland masjid singari joy nomlari shu joydagi o´simlik, bino, suv inshooti 
xususiyati bilan bog´liq ravishda qo´llangandir. Shaxsga qo´yilgan nomlarda esa ota-onaning orzu-
umidi (Baxtiyor, Umid, Go´zal), bolaning tashqi belgisi (Xoldor, Anor, Qovoqvoy), xalqning urf-
odati (O´roqvoy, Teshavoy), tug´ilgan kuni (Odina, Jumavoy) o´z aksini topgan bo´ladi. 
Esda saqlang.
Nomlar, ularning turlari, nomlanish sabablari bilan shug´ullanuvchi tilshunoslikning 
bo´limiga 
onomastika
(lot. onuma – nom so´zidan olingan) deyiladi. 
Atoqli otlar nomlanuvchi obyekt turiga ko´ra bir necha guruhga bo´linadi: 
1. Shaxs va ularga qo´yilgan nomlar 
antroponimlar (
lot. antropoz – shaxs, odam; onuma – nom): 
Ahmad, Karim va boshqalar. 
2. Geografik obyektlar va ularning nomlari 
toponimlar
(lot. topos – qishloq, shahar, maydon, 
ko´cha, onuma – nom): Shirmonbuloq, Qorako´l, Qarshi kabi. 
3. Hayvon nomlari va ularga atab qo´yilgan nomlar 
zoonimlar
(lot. soom – hayvon, opuna – nom): 
To´rtko´z, Bo´ribosar kabi. 
Sheva so'zlari
: 
a) Toshkent shevasida: 
borovuza, ketvomman (boryapmiz, ketyapmiz) 
b)
 
Farg´ona shevasida: 
shatta, qatta (shu yerda, qayerda) 
d) Qipchoq shevalarida:
juring,
chig´ing, ata (yuring, chiqing, ota) 
e)
 
Xorazm shevasida: 
galing, gerak, aytajakman (keling, kerak, aytaman) 
f)
 
Buxoro shevasida:
ketopman, aytopman (ketyapman, aytyapman)
Argo so'zlar:
a) "Vatan" (fidokor, jonkuyarlarga kesatiq tarzda qo'llanadi: "Vatan" ekansan-da)
b) "Yiqilmoq" (Imtihon topshiruvchilar tilida qo'llanadi: U imtihondan "yiqilibdi") 
d) "Uxlatmoq" (Biron narsa boy berilganda ishlatiladi: Seni yangi telefonga "uxlatgan") 
e) "It"("Eng dahshati, eng zo'ri" ma'nosida qo'llanadi:Telefoning telefonlarning "it" i-ku)