Leksikologiya bilib oling. Leksikologiya

B) 
bola-
balo
C) davo-da’vo
D) bod-bad 
O‘ZBEK TILI LEKSIKASINING BOYISH MANBALARI. 0´Z VA 0´ZLASHGAN 
SO´ZLAR 
Bilib oling
. Til doimiy ravishda boyib boradi. Uning boyishi ikki usul orqali amalga oshiriladi.
1. Ichki imkoniyat asosida. Bunda shevalardan so´z olinadi(1), yangi so´zlar yasaladi(2) yoki so´z 
ma´nosi o´zgaradi(3). Masalan: mengzamoq (o´xshatmoq)(1), raqamlashtirish, dasturchi(2), 
sichqoncha(3) kabi
2. Tashqi imkoniyat asosida. Chet tillardan so´zlar olinadi. Bunday so´zlar olinma so´zlar 
deyiladi(8-sinfda “sayyor so‘zlar”, 10-11-sinfda “o‘zlashma so‘zlar”, litsey darsligida esa 
“neologizmlar” deyilgan ): Masalan: fayl, market, metro kabi.
 
Esda tuting.
Tildagi so´zlar ikki qatlamdan iborat:
a) o´z qatlam. Bu qatlamga oid so´zlar azaldan tilimizda qo´llanib kelinayotgan ish, bosh, biz, 
yigirma kabi umumturkiy va o´zbekcha so´zlardir;
 
b) arab, fors, Yevropa tillaridan o´zlashgan so´zlar o‘zlashma qatlamni tashkil etadi. Qalam, bahor, 
telefon, parta, stol kabi so´zlar shular jumlasidandir.
 
Qo‘shimcha fikr: Olinma so´zlar o‘zlashgan vaqtida o´z ma´nosida qo´llanadi, yaʼni ko‘chma 
ma’noda kelmaydi. Keyinchalik ko‘chma ma’noda ham qo‘llanilishi mumkin. Masalan, xaker so‘zi 
kompyuterda dastur buzuvchisi ma’nosida qo‘llangan bo‘lsa, hozirda har qanday buzg‘unchi
“xaker” deb atalmoqda. 
 
Aziz tengdoshlar!
Muhammad al-Xorazmiyning algebra (algoritm), Abu Ali ibn Sinoning meditsina (tabobat), Abu 
Rayhon Beruniyning geologiya, Ahmad Farg´oniyning metrologiya (o´lchovlar)fanlariga asos 
solganidan xabardormisiz?
 
290-mashq. Matnni o´qing. 
Nilometr
so´ziga izoh bering. Yana shu kabi o´zlashgan so´zlarga 
misollar keltiring. Buyuk ajdodlarimiz iqtidoriga baho bering. 

---

Muallif: Fazliddin O‘taganov 
91 965 55 99 
Buyuk vatandoshimiz Ahmad al-Farg´oniy 861 -yili arab xalifasining topshirig´iga ko´ra Nil 
daryosi suvini o´lchaydigan nilometr deb atalgan qurilma yasagan. Mazkur qurilma hozirga qadar 
Nil daryosi yoqasida saqlanib qolgan. (A.Muhammadjonov)