Zarralar fizikasi

s
to‘lqin uchun; b) sof 
d
to‘lqin uchun; d) sof 
p
to6lqin uchun.
Nuklonlaming nuklonlardan sochilishi bo‘yicha olib borilgan tajribalar 
yadroviy kuchlarning quyidagi xususiyatga ega ekanligini ko‘rsatadi. 
n-p,
p-p, n-n
lardan sochilishda ta’sirlashuv parametri bir xil, zaryad holatiga 
bogMiq emas, tortishuv xususiyatiga ega ekan. Ta’sirlashuv yuqori 
cnergiyalarda ta ’sir masofaning 
R
= (0,3-0,4) .10"13 sm da kuchli 
itarishuvchi kuch vujudga kelishligi ma’lum boMdi. 
n-p
ta’sirlashuv spin 
yocnalishigabog4iqligini ko‘rsatdi. Spinlari parallel boMganda, antiparallel 
bo‘lgan holatdagidan kuchli ta’sirlashar ekan. Haqiqatan ham, neytronlaming 
para va orta vodorod molekulalaridan sochilish kesimi nisbati 
a
/ 
о ,
* 
para 
orto
= 30 ga teng. Bundan tashqari bir necha yuz 
MeV
energiyali 
n-p
ta’sirlashuvlari yadroviy kuchlarning almashinuv xususiyatga ega ekanligini 
ko'rsatadi (2.4-rasm). Bunda nuklonning tushish yo4nalishida, (0 = 0°)
boclganda maksimum boMadi, 0 = 180° da ham maksimum boMishi 
sochilishda 
n
ning 
p
bilan almashishi bilan tushuntiriladi. Nuklonlar o4zaro 
ta ’sirlashganda spin proyeksiyalarini, zaryadlarini, koordinatalarini 
almashinadi.
57

---

da
«л-27 
i
/ I 
— , 10 
sm
/ 
sr
da
©, grad
2.4-rasm. Neytron energiyasi 
M e F b o ‘lganda 
n-p
sochilish
diiTerensial kesimi.
2.2-§. Izotopik spin
л Yadro o 'zarota’sir kuchiningxususiyatlarini o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, 
nuklonlaming o‘zaro yadroviy ta ’siri zaryadga b o g iiq bo‘lmas ekan, ya’ni 
proton bilan proton, proton bilan neytron va neytron bilan neytron orasidagi 
yadroviy o ‘zaro ta’sir bir xil bo'lar ekan. Bundan tashqari, neytron va 
protonlar massalari bir-biriga. yaqin, spinlari teng, . bir xil statistikaga 
bo‘ysunadi, yadro ichida bir-biriga o‘tib turadi. Ko‘zguli yadrolaming spini, 
juftliklari, uyg-onish energiyalari deyarli bir xil.
Aytilganlardan proton va neytron elektromagnit o‘zaro ta ’sir aniqligida 
aynan o ‘xshash zarralar ekanligi kelib chiqadi. Shuning uchun ham ular 
nuklon degan umumiy nom bilan ataladi.
. Nuklonlaming ta’sirlashuvi zaryadga bog' liq bo' lmasligi yana qo'shimcha 
erkinlik darajasiga ega ekanligini ko'rsatadi. Ya’ni yadro kuchlar maydonida 
aynan bir xil zarra (nuklon) zaryadli (proton) yoki zaryadsiz (neytron) 
Ь о Н ш mumkin. Agar %adro ta ’sirlashuvida elektromagnit 
olmasak protonni neytrondan farq qilib bo'lmaydi. 
zaryad 'R© latdaigi 
dfcb qarash mumkin.
uchun Geyzenberg tomonidan