Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

 
2.7. Iqtisodiy indikatorlarning kamchiliklari. 
YaMM mamlakat ijtimoiy - iqtisodiy rivojlanish darajasining eng muhim 
indikatorlaridir (YaIM, SIM, va MD bilan bir qatorda). Lekin ishlab chiqarilgan 
mahsulot va xizmatlar hajmi millat sog’ligi, hayot davomiyligi (shu jumladan, uning 
faol qismining) va boshqa ko‘rsatkichlarni aks ettira olmaydi.
Umuman olganda, YaMM hayot sifati indikatorlari sifatida quyidagi 
kamchiliklarga ega:

---

-
moddiy tovarlar va harbiy ishlab chiqarishni ortiqcha baholash hamda 
xizmatlar sektoriga yetarlicha baho bermaslik;
-
milliy yutuqlar (aqtivlar) qiymatini, mamlakat aholisining ma‘lumot darajasi, 
atrof - muhit holatini, ishlab chiqarish, bozor infratuzilmasi holatini hisobga 
olmaslik;
-
uy xo‘jaligidagi ko‘ngilli jamoatchilikning haq to‘lanmaydigan mehnatni 
hisobga olmaslik;
-
daromadlar oqimining aks etishi, lekin resurslar zahirasini ularni asrashga 
yetarlicha baholamaslik.
Iqtisodiy ko‘rsatkichlar o‘sish sur‘atlarini hisoblashda narx o‘sishining 
ta‘sirini yo‘qotish va fizik hajm o‘sishini aniqlash uchun qiyosiy baholardagi 
ma‘lumotlardan foydalanish kerak.
Qiyosiy baholardagi ko‘rsatkichlarni qo‘llash ijtimoiy ishlab chiqarish 
tuzilmasi va proporsiyalar, shaxsiy iste‘mol tahlilida muhim ahamiyatga ega. 
Umumiy qabul qilingan amaliyotda ekonometriq modellarning regression 
tenglamalar parametrlarini hisoblashda ham qiyosiy baholardagi ma‘lumotlardan 
foydalaniladi.
Iqtisodiy indikatorlar tizimini takomillashtirish va uning faoliyat olib 
borishdagi alohida muvaffaqiyatlariga qaramasdan, tizimning asosiy kamchiliklari 
hali bartaraf etilmagan. Ularga birinchi navbatda quyidagilar tegishli:
- “yolg’on signal” mavjudligi, ya‘ni butun iqtisodiyotga tegishli 
o‘zgarishlarga olib kelmaydigan iqtisodiy indikatorlar va indekslardagi o‘zgarishlar. 
Shuning uchun har doim “haqiqiy signallar”ni aniqlash kabi murakkab va aniq javob 
yo‘q bo‘lgan muammo kelib chiqadi;
-
turli indikatorlar va indekslar dinamikasida qat‘iysizlik;
-
indikator (trendlar) dinamikasi vaqt jihatidan iqtisodiy kon‘yunktura 
o‘zgarishiga to‘gri kelmasligi;
-
iqtisodiy indikatorlar va indekslar tizimi bazasida prognozlash 
o‘zgarishlarini miqdoriy baholashning qiyinligi.
Bundan tashqari, indikativ prognoz asosan qisqa muddatli (oylik, choraklik, 
yarim yillik, yillik) prognozlashga yaroqli, chunki ular yordamida qisqa muddatli 
davrda vaqt jihatidan barqaror bo‘lgan har qanday indikator va iqtisodiy 
kon‘yunktura o‘zgarishi xarakteri orasidagi munosabatni yetarli darajada ishonch 
bilan o‘rnatish mumkin.
Yana shu narsa muammoki, iqtisodiy sikllarning bosqichlari qat‘iy vaqt 
davridan so‘ng qaytib kelmasligi isbotlangan, chunki ishlab chiqarish siklini keltirib 
chiqargan fan-texnika taraqqiyoti sikllik kelmaydi. Shuni ham ta‘kidlash kerakki, 
mavjud indikatorlar asosida prognozlarni ishlab chiqish jarayoni prognozchilarning 
monopoliyasidir, u kuchsiz algoritmlangan va sof individual xarakterga ega. Shu 
sababli indikatorlarning real dinamikasi turli prognozchilar tomonidan har xil 
tushuntiriladi, shuning uchun bir xil ma‘lumotlar asosida bir-biridan ancha farq 
qiladigan prognozlar qilinadi. Shuni ham hisobga olish kerakki, har qanday 
mamlakat iqtisodiy rivojlanishining sikl bosqichlari bir xil parametrlarda 
qaytarilmaydi. Vaqt o‘tishi bilan mamlakat ichidagi iqtisodiy, ekologik, siyosiy 

---

muhit, mamlakat iqtisodiy holatining tashqi iqtisodiy omillari - savdo va ishlab 
chiqarish bo‘yicha sheriklar, jahon moliyaviy bozorining holati o‘zgaradi. Shuning 
uchun iqtisodiy indikatorlar va iqtisodiy holatning o‘tmishdagi tajribasini bog’liqliq 
xarakteri o‘zgaradi.
Iqtisodiy indiqatorlar va indekslar tizimini prognozlash murakkabligi sabali 
ayrim tadqiqotchilar bu uslubni fan emas, balki ko‘proq san‘at deb hisoblashadi. 
Shuning uchun tadqiqotchining aqli va tajribasi, iqtisodiy rivojlanish va iqtisodning 
bu bosqichdagi xususiyatlarini yaxshi bilish juda muhimdir.
Prognozlashdagi bu yo‘nalishning yutuqlariga iqtisodiy statistikani 
takomillashtirish sohasiga, milliy hisoblar doirasida ishonchli iqtisodiy axborot olish 
tizimini tashkil etishga asosiy e‘tibor berildi.