29
147.
Bir toʻgʻri chiziq boʻylab
v
1
va
v
2
tezliklar bilan harakatlanuvchi ikki bir xil
sharchalar elastik toʻqnashdi. Sharchalarning toʻqnashishdan keyingi
u
1
va
u
2
tezliklarini toping.
148.
Bilyard shari huddi shunday tinch turgan
boshqa bilyard shari bilan
nomarkaziy toʻqnashsa, ikkala shar har doim bir xil burchak ostida
harakatlanadi. Bu burchakni toping.
149.
Massasi
m
1
boʻlgan shar tinch turgan
m
2
massali shar bilan toʻqnashadi.
Toʻqnashish markaziy va elastikdir. Toʻqnashishda birinchi sharning
ikkinchisiga bergan α energiya ulushi ularning
1
2
m
k
m
massalari nisbatiga
qanday bogʻliq?
α(k)
bogʻliqlik grafigini chizing.
150.
Ikki temiryoʻl vagoni bir xil yoʻnalishda harakatlanib, toʻqnashdi.
Bufer-
laridagi prujinalar qisilib, yana joyiga qaytadi ya’ni toʻqnashishni elastik deb
hisoblash mumkin. Prujina elastik deformatsiyasining maksimal energiyasini
aniqlang. Vagonlarning massalari
m
1
va
m
2
, toʻqnashishgacha tezliklari
v
1
va
v
2
ga teng.
151.
Massasi
m
va tezligi
v
boʻlgan shar tinch turgan
m/2
massali shar bilan elastik
toʻqnashib, oʻz yoʻnalishini
α=30°
burchakka oʻzgartirdi. Sharlar toʻqna-
shuvdan keyin qanday tezlik bilan harakatlanadi?
152.
Bir xil elastik sharchalar bir xil uzunlikdagi iplarga rasmda koʻrsatilgandek
osilgan. Qoʻshni sharlar orasidagi masofa juda kichik. Agar chetki sharcha
ogʻdirib qoʻyib yuborilsa, qanday hodisa boʻladi? Agar ikkita sharcha bir
vaqtda ogʻdirilib, qoʻyib yuborilsachi?
153.
Gorizontal tekislikda massasi
M
, balandligi
H
boʻlgan silliq tepalik
ishqalanishsiz harakatlanishi mumkin (rasmga qarang). Tinch turgan tepalikka
qarab tekislik boʻylab
m
massali kichik jism
v
tezlik bilan harakatlanmoqda.
Toʻqnashish natijasi jismning dastlabki
v
tezligiga qanday bogʻliq? Jism
tepalik ustida undan ajralmaydi.
153-masalaga.
154-masalaga.
154.
Massalari
m
1
=200 g
va
m
2
=100 g
boʻlgan ikkita elastik poʻlat sharlar yonma-
yon osilgan boʻlib, ularning markazlari bir sathda yotadi (rasmga qarang).
30
Birinchi shar
H=18 cm
balandlikkacha ogʻdirilib, qoʻyib yuborildi.
Toʻqnashuvdan keyin sharlar qanday balandlikkacha koʻtariladi?
155.
Massasi
M
va uzunligi
L
boʻlgan temiryoʻl platformasi
v
tezlik bilan
harakatlanmoqda. Platformaning oldingi chetiga
m
massali quti qoʻyildi. Quti
platforma boʻylab sirpanib, uning qarama-qarshi chetiga borib toʻxtaydi. Quti
va platforma orasidagi ishqalanish koeffitsiyentini aniqlang.
156.
Harakatlanuvchi moddiy nuqtalar sistemasining
kinetik energiyasini
quyidagicha ifodalash mumkinligini isbotlang:
2
2
m
m
Mv
W
W
.
Bu yerda,
M
– moddiy nuqtalar massalari yigʻindisi,
v
m
– nuqtalar sistemasi
massa markazining tezligi,
W
m
– moddiy nuqtalarning sistema massa
markaziga nisbatan kinetik energiyasi.
157.
Agar toʻqnashishda zarrachalar kinetik energiyasining mumkin boʻlgan
maksimal qismi ichki energiyaga aylansa, toʻqnashishdan keyin ular qanday
harakatlanadi?
158.
Ikki moddiy nuqtaning oʻzaro ta’sir potensial energiyasi
p
c
W
r
koʻrinishda
boʻladi,
bu yerda
r
– nuqtalar orasidagi masofa. Bu moddiy nuqtalar ular
orasidagi masofaning kvadratiga teskari proporsional
F
kuch bilan ta’sirla-
shishini isbotlang.
c
ning qanday qiymatlarida oʻzaro ta’sir tortishuvdan iborat
boʻladi.
159.
Jism Yerni tashlab chiqib ketishi uchun unga qanday minimal tezlik berish
kerak?
Yerning
sutkalik
aylanishini
hisobga
olmang.
Yer radiusi
R=6400 km
.
160.
Tekis sirtda
v
tezlik bilan sirpanmasdan dumalayotgan
m
massali halqaning
kinetik energiyasi qanday boʻladi?
161.
Bir jinsli kubni gorizontal tekislik boʻylab uning qirrasiga nisbatan yetarlicha
katta masofaga koʻchirish kerak. Qaysi holda kamroq ish bajariladi:
gorizontal kuch ta’sir etib surilgandami yoki bir qirrasi atrofida agʻdarib
koʻchirilgandami? Ishqalanish koeffitsiyenti μ.
162.
Radiusi
R=15 mm
va massasi
m=5 g
boʻlgan sharcha suvga
h=30 cm
chuqurlikka botirildi. Sharcha qoʻyib yuborilganda u suvdan
h
1
=10 cm
balandlikka otilib chiqdi. Sharchaning suvga ishqalanishi tufayli qancha
energiya issiqlikka aylandi?
163.
Massalari
m
1
va
m
2
boʻlgan taxtalar oʻzaro prujina bilan ulangan holda
gorizontal sirtda yotibdi. Ikkinchi taxta oʻrnidan qoʻzgʻalishi uchun birinchi
taxtaga qanday eng kichik gorizontal kuch qoʻyish kerak? Taxtalar va sirt
