Ғалла уюмини муҳрлаш тўғрисида ҳам ҳужжатлар мав­ жуд. Жумладан, 20-ҳужжатда Убайдуллохоннинг 1702

пахта як­
ка ҳокимлиги сиёсатига 
асос солинДи. 1915 йилда пахта 
ерлари 54,9 минг десятинага етказилди. 1903 йилда 702 та 
саноат ишхонаси, шу жумладан, 197 та пахта тозалаш, 28 
та пилла қуритиш заводи, 48 та тегирмон, 28 та вино за­
води, 21 та пиво заводи, 12 та совун, 19 та пахта ёғи олиш 
заводи қурилди.
Чор Россияси таркибидаги Туркистоннинг ижтимоий 
тузумини тасаввур қилиш учун қуйидаги далилларни кел­
тириш мумкин: подшо амалдорлари томонидан 1897 йил­
да Ф арғона водийсида ўтказилган аҳоли рўйхатига кара- 
ганда, бу ерда яшаётган 1 миллион 600 минг аҳоли ора­
сида руслардан туб наслий дворянлар 618, шахсий дво­
рянлар 896 к и ш и ,1 фахрий фуқаролар 174 киш и, савдо- 
гарлар 637 киш и бўлиб, улар 1.500.000 дан иборат маҳал- 
лий аҳолини бош қарган.2
М устамлакачилик 
идоралари 
ходимлари 
маҳаллий 
халқни менсимай, уни камситиш, таҳқирлаш, ҳуқуқлари- 
ни тан олмаслик сиёсатини ўтказиб келдилар. Урта Осиё 
темир йўли бош лиғининг ўзбекларни ҳақоратлайдиган 
буйруқларини кўрсатиш мумкинки, бу ҳақиқий мустам­
лакачилик ҳуқуқига мисол бўла олади.
“ Йўловчиларга қулайлик бўлиши учун, - дейилади 
унинг 1903 йил 31 июндаги буйруғида, - мусулмонлар 
учун 3-класс вагонларда махсус бўлим ажратиш ни бую- 
рам ан” 1905 йилда чиқарилиб, маҳаллий халкдарни кам ­
ситиш га қаратилган бошқа буйрукда эса муносабат яна
* 
М у стам л ака и д о р ал ар и д а и ш л ай д и ган Р о с с и я и м п е р и я с и ф укдю - 
л ари . Н асл и й д в о р я н л а р
авл о д -ав л о д и д в о р я н (х и зм ат эв а зи га п о ­
м естье ол ган д а в л а т х и зм атч и л ар и ) бўлиб к ел ган л ар ; д ар аж а л ар ту гр и ­
си даги ж адвал га кўра, ш ахсий д в о р я н
д ав л ат х и зм ати д а м аълум п о - 
ғонага э р и ш и б , д в о р я н л и к у н в о н и н и о л ган ки ш и .
2 
Қаранг:
“ П р ав д а В о сто к а” , 1939 йил 17 я н в а р ь .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ҳам аниқлаш тирилиб: “ Маҳаллий йўловчилар бошқа 
йўловчилардан алоҳида ж ойлаш тирилсин,” дейилган. 
Чор амалдорлари бу халқларнинг ўтроқ ҳаёт кечирадиган 
қисмини ҳатто ўз номи билан атамай, камситиб “сарт- 
л ар” деб юритганлар.
М устамлакачи маъмурларга қарши ҳар қандай ҳаракат 
аёвсиз жазоланган. Бунга генерал Кауфманнинг 1869 
йилда Бухоро амири М узаффарга ёзган хати мисол бўла 
олади. Унда Самарқанд шаҳрига ишлаб пул топиш учун 
келган Бухоро фуқароси ишчи Абдураимов хизматда 
турган рус оф ицерининг юзига тарсаки тушириб, уни ҳа- 
қорат қилганлиги жуда оғир ж иноят саналиб, уни дарҳол 
қатл қилиш лозимлиги айтилган. Хатда, гарчи у судга бе­
рилди деб ёзилган бўлса-да, аслида ишчи Абдураимов 
судсиз осиб юборилган. Кауфман амирдан унинг давлати 
доирасида генералдан “очиқ хат” - рухсатнома олмай, 
“иш ончсиз киш иларни” рус “чегара ҳоким ияти” вакил- 
ларига тутиб беришни сўраб, бунинг эвазига М аккага 
ҳажга кетаётган Бухоро фуқароларига фақат мамлакат 
ичкарисидагина эмас, балки Туркия ва Эронда ҳам ҳо- 
мийлик қилиш га ваъда берган.