Ноорганик моддалар ишлаб чиқариш ускуналари ва

4- Мавзу: Саралаш ва бойитиш ускуналари 
Қаттиқ хом ашѐни бойитиш 
Режа. 
1.
Умумий тушунчалар 
2.
Гравитатцион бойитиш 
3.
Суюқ хом ашѐларни бойитиш
4.
Газсимон хом ашѐларни бойитиш.
Таяч иборалар ва сўзлар: 
қаттиқ заррачалар, сув, хом ашѐ, жағли майдалагич, 
шарли майдалагич, механик, гравитатцион, ҳўл усул, электростатикли 
флотатсион бойитиш, табиий минераллар, йиғгичлар, регулятор, термик 
бойитиш.
Ҳар қандай табиий хом ашѐ қазиб олингач таркибида фойдали минералдан 
ташқари маълум миқдорда фойдасиз ѐки у қадар аҳамиятга эга бўлмаган ҳатто 
зарарли бўлган бегона аралашмалар – ―бекорчи жинслар‖ ҳам учрайди. Масалан: 
қаттиқ хом ашѐларда: кремнизѐм, оҳактош, тупроқ, турли сульфидлар, темир, 
суюқликларда қаттиқ заррачалар, сув, сувда эриган тузлар: газларда – водород 
сульфиди ва бошқалар бўлади. Кимѐвий ишлаб чиқаришларда, маҳсулдорликни 
ошириш, тайѐр маҳсулот сифатини яхшилаш, энергетик ва бошқа сарфиѐтларни 
камайтириш жараѐнини интенсивлаш мақсадида концентрланган хом ашѐ 
ишлатишга ҳаракат қилинади. Бунинг учун хом ашѐ бойитилади, яъни унинг 
таркибидаги фойдали таркибий қисмининг миқдори оширилади. 
Хом ашѐ у қазиб олинган жойда, махсус бойитиш корхоналарида 
бойитилади. Бу ҳолат ортиқча транспорт ҳаракатларини (ташиш, ортиш, 
тушириш) тежайди. Хом ашѐларни агрегат ҳолатларига қараб уларни 
бойитишнинг турли усуллари қўлланилади. 
Тоғ жинслари
(рудалар) бойитишдан илгари заррачалари (кристаллари) 
орасидаги боғларни бузиш учун майдаланади, зарур бўлса сувсизлантирилади. 
Майдалашни шартли равишда: дағал майдлаш ѐки туйиш ва ундай майдалаш ѐки 
кукинлаштиришга бўлиш мумкин. Туйиш махсус туювчи машиналарда олиб 

---

22 
борилади. Туйилган жинс бўлакларининг катталиги бир миллиметрдан катта 
бўлади. 
Кукнлаштириш 
эса, 
тегирмонларда 
амалга 
оширилади 
ва 
бўлакчаларининг катталиги то 0,1 микронгача бўлади. Туйиш ҳар доим қуруқ 
ҳолда олиб борилади. Кукинлаштириш эса, ѐ қуруқ ѐ ҳўл усулда амалга 
оширилади. Барча майдаловчи машиналарни майдалаш усулига қараб 6 типга 
бўлиш мумкин: