Ноорганик моддалар ишлаб чиқариш ускуналари ва

Жағли майдалагич
машинанинг асосий иш органлари вазифасини қўзғалмас 
ва қўзғалувчан ясси қисмлар бажаради. Хом ашѐ қўзғалувчан ва қўзғалмас ясси 
қисмлар оралиғининг юқори томонидаги бўшлиққа берилади, бунда хом ашѐ 
қўзғалувчан ясси қисмнинг тебранма ҳаракати таъсирида туйилади. Майдаланган 
заррачалар пастки тор тирқиш орқали ташқарига чиқарилади. 
Конусли туйиш машиналари
бир-бирига нисбатан 
экссентрик
(умумий 
марказга эга бўлмаган) ҳолатда айланадиган иккита конуслар оралиғида хом 
ашѐни сиқиш, эзиш принциплари ѐрдамида майдалашга асосланган. 
Валкли майдлагич, бунда иккита цилиндрсимон айлана валклар бўлиб, улардан 
бири қўзғалмас иккинчиси эса, ҳаракатланувчи валкдир, ашѐ валклар орасида 
қисилиб майдаланади. 
Тўқмоқли майдалагич, уриб майдалашга асосланган. 
Шарли майдалагич
(тегирмон) майдаловчи жисмлар (металл ѐки кварсдан 
тайѐрланган шарлар) билан қисман тўлдирилган барабандан иборат. Барабаннинг 
айланиши пайтида ишқаланиш кучи таъсирида шарлар барабан билан бирга 
ҳаракат қилиб маълум баландликка кўтарилгандан сўнг эркин тушиб ашѐни зарба 
кучи ва ейилиш натижасида майдалайди. 
Йирик ва ўртача катталикда майдалаш учун ясси юзали ва конусли 
майдалагич ҳамда валкли тегирмондан фойдаланилади. Майдаланган тоғ 
жинслари 
фракцияларга 
ажратилади 
ва 
руда 
таркибидаги 
фойдали 
компонентлардан бирининг миқдори турли усуллар ѐрдамида кўпайтирилади. 
Шундай йўллар билан бойитилган руда – концентрат деб аталади, қолган 
фойдаланилмайдиган, ―бекорча жинслар‖ эса, қолдиқ ѐки чиқинди деб аталади. 

---

23 
Қаттиқ хом ашѐни бойитиш учга: механик, кимѐвий ва термик усулларга 
бўлинади. 
Механик бойитиш усулии
хом ашѐ таркибига кирган линияларнинг турли 
физикавий ва физик-кимѐвий хоссаларига асосланади. Механик бойитиш усулига: 
навларга ажратиш, гравитатцион ажратиш, электромагнитли ва электростатикли 
сепарация ҳамда флотация усуллари киради. Навларга ажратиш. Хом ашѐ 
заррачаларининг катта кичиклигига қараб фракцияга ажратилади. Ҳамда 
бойитилади. Агар хом ашѐ қаттиқлиги турлича бўлган минераллардан иборат 
бўлса, юмшоқлари жуда майдалниб кетади. Қаттиғи эса йирикроқ бўлакларга 
бўлинади. У элакдан ўтказилгандан сўнг йириклари майдасидан ажратилади, 
навларга ажратилади ва бир йўла хом ашѐ ҳам бойийди. Масалан, фосфорит ва 
аппатит рудалар бекорчи жинслардан шундай йўл билан ажратилади. Қаттиқ хом 
ашѐлар заррачаларининг катта – кичиклигига қараб ғалвирдан ўтказиш йўли 
билан навларга ажратилади. Ғалвирлар ясси ѐки цилиндрсимон бўлиши мумкин. 
Навларга ажратишни интенсивлаш учун ғалвир айланиши, тебраниши, титраши 
керак. Майдалaнган хом ашѐни бир неча фракцияларга, навларга ажратиш учун, у 
тешикларининг катталиги турлича бўлгани бир неча ғалвирда эланади ѐки 
тешикларининг катталиги ҳар хил бўлган бир неча сексия – бўлмалардан иборат 
цилиндрсимон ғалвирлардан (барабан ғалвир) ўтказиб эланади.