Tosh kent davlat a g r ar universiteti ozbekjlston r espublik asi fanlar akadem iyasi z o o L o g iy a in st it u t I

57

---

Viruslar chaqiradigan kasalliklar
Bu kasallik qo‘zg‘atuvchilari juda mayda organizmlar boiib, 
ularning kattaligi milliraikronlami tashkil qiladi (10-300). Bu 
organizmlar baliq tanasidagi hujayralarning ichida, sitoplazmasida 
hamda yadroda parazitlik qiladi. Ularning shakli turli-tuman: 
tayoqchasimon, ipsimon, urchuqsimon va hokazo. Viruslaming 
yetilgan qismi -virionlar ikkita komponentlardan, ya’ni oqsil va 
bitta nuklein kislotasi (DNK yoki RNK) dan iborat boiib, boshqa 
mikroorganizmlardan ushbu xususiyatlari bilan keskin farq qiladi. 
Viruslaming ko‘payishi ham boshqa mikroorganizmlardan farq 
qilib, viruslardagi har bir komponentlar alohida ravishda xo‘jayin 
organizmining turli qismlarida sintezlanadi, so'ngra esa ular o ‘zaro 
birikishadi va yetilgan virusni hosil qiladi.
Virusli kasalliklarda aniq va to‘g‘ri diagnoz qo‘yish uchun virus 
qo‘zg‘atuvchilarini ajratib olish zarur. В uning uchun bir qancha 
usullar mavjud. Shulardan eng asosiysi bu viruslami to‘qima 
kulturasida 
o‘stirish 
va elektron 
mikroskopda aniqlashdir. 
Virusologik tekshirishda to‘qima kulturasini ajratib olish juda ham 
rnushkui ish boiib, faqat maxsus jihozlangan laboratoriya sharoitida 
amalga oshirish mumkin. Turli virus turlari uchun turli xil to‘qima 
kulturasi kerak boiadi. Masalan, ayrim viruslar baliqlardan olingan 
aniq bir to‘qima kulturasida rivojlansa, boshqalari esa bunga 
bunchalik talabni his etmaydi, ya’ni ushbu kasallik bilan zararlangan 
baliqlardan olinganmi yoki sogiom baliqlardan olinganmi unchalik 
farq qilmaydi.
Baliqlarning viruslari haqidagi to‘plangan barcha materiallar, 
ularning issiqqonli hayvonlardagi viruslardan farqlarini va ularning 
klassifikatsiyasini aniqlashga imkon yaratadi. Baliq viraslarining 
issiqqonli hayvonlar virusidan asosiy farqi shundan iboratki, baliq 
viruslari turli, keng qamrovli harorat chegarasida yashay olish va 
ко‘pay ish xususiyatiga ega. Bunda pastki harorat chegarasi 
issiqqonli hayvonlarga nisbatan ancha past va baliqlarning yashashi 
uchun kerakli harorat bilan teng.
58

---

Baliqlarning virusli kasalliklari kontakt y o ii bilan yoki yashash 
muhiti orqali tarqaladi. Ayrim kasalliklarda esa ularning tarqalishi 
tashuvchilar orqali, masalan, umurtqasiz qon so‘ruvchilar orqali 
(zuluklar, qisqichbaqa orqali) amalga oshadi.