Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent

YSY orbitalari 
         Geostatsionar  orbita.    Ko‘plab  mavjud  SYATlar  yo‘ldoshlarni 
joylashtirish  uchun  eng  foydali  bo‘lgan  geostatsionar  obitadan 
foydalanadi.  Uning  asosiy  afzalliklari  global  xizmat  ko‘rsatish 
zonasida uzluksiz sutkali aloqa imkoniyati va chastotaning surilishini 
deyarli to‘liq yo‘qligi hisoblanadi.  
Geostatsionar  yo‘ldoshlar  taxminan  36  ming  kilometrlarda 
joylashishi  va  Yerning  aylanish  tezligida  aylanishi  bilan  ekvatorda 

---

135 
 
joylashadigan yer sirtidan ma’lum nuqtada «osilib» turadi. Haqiqatda 
geostatsionar  KAning  orbitadagi  holati  o‘zgarmas  hisoblanmaydi.  U 
orbitaning  degradatsiyalanishini  keltirib  chiqaradigan  qator  omillar 
ta’sirida  sezilarsiz  “dreyfga”  uchraydi.  Bunda  bir  yildagi  orbita 
holatining o‘zgarishi 0,92
o
ga etishi mumkin. 
 Geostatsionar 
orbitadagi 
sun’iy 
yo‘ldoshlar 
qator 
kamchiliklarga  ega,  ulardan  eng  asosiysi  signalning  kechikishi 
hisoblanadi.  Geostatsionar  orbitadagi  sun’iy  yo‘ldoshlar  250  msli 
kechikish 
(har 
ikkala 
yo‘nalishlardagi) 
signallarning 
sifat 
xarakteristikalariga  ta’sir  qilmaydigan  radio-  va  televizion  uzatish 
tizimlari  uchun  optimal  hisoblanadi.  Radiotelefon  aloqasi  tizimlari 
kechikishlarga  sezgirroq,  chunki  bu  sinfdagi  tizimlardagi  yig‘indi 
kechikish  taxminan  600  msni  (yer  usti  stansiyalaridagi  qayta  ishlash 
va  kommutatsiyalashni  hisobga  olganda)  tashkil  etadi,  hatto 
zamonaviy  aks-sadoni  so‘ndirish  texnikasi  hamma  vaqt  ham  yuqori 
sifatli  aloqani  ta’minlashga  imkon  beravermaydi.  “Ikkilangan 
sakrash”  holida  (yer  usti  stansiya-shlyuzi  orqali  Retranslyatsiyalash) 
kechikish endi 20 %dan ortiq foydalanuvchilar uchun ma’qul bo‘lmay 
qoladi. 
Geostatsionar  tizimlar  arxitekturasi  ajratilgan  chastotalar 
polosasidan  takroran  foydalanish  imkoniyatini,  natijada  ularning 
spektral samaradorligini cheklaydi. Geostatsionar KAlar qamrab olish 
zonasi  yuqori  kenglikdagi  hududlarni  (sh.k.  va  j.k.  76,5
o
  yuqori)  o‘z 
ichiga 
olmaydi, 
ya’ni  haqiqatda  global  xizmat  ko‘rsatish 
kafolatlanmaydi.  Shuningdek  ta’kidlash  kerakki,  geostatsionar  KAlar 
personal 
aloqa 
xizmatlarini 
faqat, 
agar 
ular 
Yer 
sirtida 
shakllantiradigan  xizmat  ko‘rsatish  zonalari  past  orbitali  sun’iy 
yo‘ldoshlar  hosil  qiladigan  zonalar  bilan  deyarli  bir  xil  bo‘lsa 
ta’minlay oladi. 
Hozirgi vaqtda geostatsionar orbitada juda “tirband” bo‘lib qoldi 
va  yangi  KAlarni  joylashtirish  bilan  muammolar  vujudga  keldi.  Ish 
shundaki,  texnikanaing  zamonaviy  rivojlanishi  darajasida  o‘zaro 
halaqitlarning  vujudga  kelishi  tufayli  geostatsionar  KAlar  orasida 
orbital surilish 1
o
 dan kam bo‘lmasligi kerak, ya’ni orbitada 360 tadan 
ortiq bo‘lmagan sun’iy yo‘ldoshlarni joylashtirish mumkin (3.5-rasm).