Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni

FIZIKA DARSLARIDA HARBIY TEXNIK TUSHUNCHALARNI BERISH ORQALI 
VATANPARVARLIK HISSINI SHAKLLANTIRISH 
O.Q.Quvondiqov, M.Qodirov, Sh.A.Xomitov. SamDU. 
[e-mail]
 
Vatanni muhofaza qilish, uni bir hovuch tuprog‘ini ko‘z qorachig‘iday asrab avaylash har bir 
kishining burchi hisoblanadi. Shunday ekan, yoshlarni harbiy vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, ularda 
vatanga bo‘lgan muhabbat hissini yanada oshirish zarur.
O‘quvchi yoshlarni harbiy vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning shakl va usullari turlichadir. 
Fan va texnika rivojlangan davrda o‘quvchi yoshlarga o‘rta maktab fizika kursining ayrim mavzularini 
harbiy ishga bog‘lab o‘rgatish va shu asosida o‘quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning 
imnoniyatlari katta. Сhunki, fizika fani texnika taraqqiyotining ilmiy asosini tashkil etadi. Shuning 
uchun ham harbiy texnikaning biror sohasi yo’qki, unda fizik qonun va qonuniyatlar qo‘llanilmasa. 
Hozirgi kunda harbiy texnikani boshqarish uchun har bir vatan himoyachisi armiya hizmati davrida 
fizik qonunlar bilan ishlashiga to‘g‘ri keladi. Shuning uchun ham yoshlarni harbiy va harbiy-texnik 
tayyorgarligi katta ahamiyatga ega. Armiya yoshidagi yoshlarga O’zbekiston Respublikasi 
mudofaasiga ko’maklashuvchi “Vatanparvar” tashkiloti, maktab o‘quvchilariga harbiy bilimlarni 
berish asosan, “Chaqiruvga qadar boshlang‘ich tayyorgarlik” fani o‘z zimmasiga olgan. Biroq, harbiy 
texnika sirlarini muvaffaqiyatli o’zlashtirish uchun fizika fanining ahamiyati juda katta. 
Bugungi kunda vatanimizning iqtisodiy va mudofaa qudratini yanada mustaxkamlash borasida, 
yer yuzida tinchlikni saqlab qolish, kelgusida yadro qurolidan insoniyatni batamom xolos etish, yadro 

---

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
 
136 
energiyasidan tinchlik maqsadida foydalanish uchun nazariy-siyosiy va tashkilotchilik ishlarini keng 
ko‘lamda ishlar olib borilmoqda. Bu sohada Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoevning olib borayotgan 
ishlari diqqatga sazovordir. Qolaversa, yoshlar bilan olib boriladigan harbiy vatanparvarlik tarbiyasi 
ishining sifatini belgilab beruvchi asosiy mezon yoshlarning kelajakda bo‘ladigan sinovlarga ma'naviy 
tayyorgarlik darajasi, harbiy ish asoslarini puxta bilishi, bo’lajak vatan himoyachilarining harbiy 
tayyorgarligi har bir yigitning vatanga bo‘lgan muhabbati, uning bilim salohiyati va tartib-intizomi 
bilan belgilanadi. 
Harbiy-vatanparvarlik tarbiyasi u qandaydir tor, muayyan maqsadlargagina xizmat qilibgina 
qolmay, balki, yosh avlodni har tomonlama voyaga yetkazib, tarbiyalashda muhim rol o’ynaydi.
Biz fizika o‘qitish jarayonida va sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda o‘quvchilarga harbiy 
vatanparvarlik tarbiyasi berishni maktablar misolida kuzatdik, Bunda shu narsa ma’lum bo‘ldiki, fizika 
fanini o‘qitish jarayonida harbiy vatanparvarlik tarbiyasiga yetarlicha e’tibor berilmas ekan.
Xizmat oldidan yoshlar zamonaviy harbiy texnika haqida boshlang‘ich harbiy, harbiy-texnik 
tayyorgarlik kabi tushunchalarga ega bo‘lishlari kerak. Bizning asosiy maqsadimiz ham shu 
yuqoridagi talablarga mumkin qadar javob berish uchun fizika darslarida shu ishlarni bajarishga 
harakat qildik. Harbiy vatanparvarlik tarbiyasining barcha fanlar qatori fizika fanini o‘qitishda 
ayniqsa, fizikadan fakultativ mashg‘ulotlar tashkil etib, ularda harbiy texnikaning fizik asoslari 
o‘rganilsa, yanada yaxshi bo‘lar edi. O‘quvchilarga harbiy texnika haqida tushunchalar berish, ularda 
shu soha bo’yicha ko‘nikma va malaka hosil qilish, barcha fanlardan dars o‘tish jarayonida berilsagina 
yaxshi natijalarga olib keladi. 
Quyida fizika fani va harbiy ishlarga oid materiallarning o‘zaro aloqadorligiga doir ma’lumotlardan 
namunalar keltiramiz: 
Fizika fanidan mavzular 
Harbiy ishlar bilan tanishtiradigan materiallar mazmuni (misollar) 
Mexanik harakat. Moddiy nuqta. 
Traektoriya 
Snaryadning tezligi, harakat traektoriyasi. Snaryad poroxlarining 
parchalanishi. 
Yo‘l va ko‘chish 
O‘qning miltiqdan uchib chiqishi, uchish balandligi, tezligi, bosib 
o‘tgan yo‘li. 
To’g‘ri chiziqli tekis va notekis 
harakat. Tezlik va o’rtacha tezlik. 
Harbiy mashinalarning (avtomobil, tank, samolyot, kema, altileriya 
snaryadi) tezligi, o‘qning boshlang‘ich tezligi va harakati. 
To’g‘ri chiziqli tezlanuvchan 
(sekinlanuvchan) harakat. 
Tezlanish 
Harbiy samolyot, raketa, tank, kema va harbiy mashinalarning 
tezlanishi haqida ma’lumot. 
Jismlarning erkin tushishi. Erkin 
tushish tezlanishi. 
Samolyotning aviabombalarni tashlashdagi asosiy ko‘rsatgichlari va 
bombaning harakati. 
Egri chiziqli harakatda ko’chish 
va tezlik. 
Otilgan o‘qning, snaryadning, yuqoridan tashlangan bombalarning 
xarakat traektoriyalari, ko’chishi, tezligi, tezlanishi haqida ma’lumot. 
Jism massasi 
Snaryad, aviabomba massasi, tankning massasi, harbiy sohada 
qo’llaniladigan qurollar massasi va h.k 

---