Pedagogikasi

36 Йулдошева С.  Халк урф-одатлари  ва анъаналари. -Т .:  И ж од дунёси.  2003.  88-6.
80

---

jazo  
yom on  oqibatlarga 
olib 
kelishi 
ta ’kidlanadi. 
Lekin 
xalq 
pedagogikasi  tarixida  tarbiya  nuqtai  nazaridan  jism oniy  jazoning 
shapaloq urish va quloq ch o ‘zish shakllari  ishlatilgani  m a’lum.
X alqim iz  tarbiyaning  turli  metod  va  shakllarini  am alga  oshirishda 
xilma-xil  tarbiya  vositalaridan  foydalanganlar.  Xususan,  xalq  o ‘yinlari 
va  o'yinchoqlar,  xalq  o g'zaki  ijodi,  tabiat  va  inson  m unosabatlari,  xalq 
tabobati  xususiyatlari,  turli  to ‘y-tom osha  m arosim lari,  sayil,  y ig ‘in, 
bazm,  bayram larda  kattalar  va  bolalarning  birgalikdagi  ishtiroki,  gap- 
gashtak  va  ulfatchilik,  choyxona  gurungi,  aza  m a’rakaiari,  uzoq  safarga 
va ovga  chiqish va h.
Tarbiya  vositalaridan  biri  bo ‘lgan bolalar o ‘yinlarining o ‘z qoidalari 
bo ‘lgan.  Shu  qoidaga  rioya  qilmagan  bolalarni  «o‘yin  buzuqi»  deb 
o ‘yindan  chetlatishgan.  Y a’ni  o ‘yin  jarayonida  bolaning  yaxshi  va 
yom on 
jihatlari 
nam oyon 
bo‘lgan. 
E ’tibor 
bersangiz, 
tarbiya 
vositalarining  barchasi  k o ‘pchilik  ishtirokida  am alga  oshiriladi  va 
shubhasiz,  bu  juda  muhim  tarbiyaviy  aham iyat  kasb  etadi.  Bunday 
bay ram,  sayil,  gap-gashtak,  y ig ‘inlarda  bolalarning  yaxshi  va  yom on 
xatti-harakati  k o ‘pchilikning  ko ‘z  o ‘ngida  nam oyon  b o ‘ladi  va  shu 
k o ‘pchilik  tom onidan  baholanadi.  O ta-onalar  o ‘z  farzandlari  tarbiyasiga 
oid  xulosalar  chiqaradilar.  Farzandlam ing  odob-axloqi  haqidagi  yaxshi 
fikrlar  ota-onani  quvontirsa,  aksincha,  farzandining  xulqi  haqidagi  ta ’na 
va  isnodlar  ulam i  tashvishga  soladi.  Bunda  keksalar,  ota-onalar: 
«Bolam,  bu  yurish-turishingni  ko ‘rganlar,  gap-so‘zingni  eshitganlar 
nim a  deydi?»,  «M ahalladagilardan  uyat  emasmi?»,  «Bizni  uyatga 
(isnodga) qo ‘ydingku (sharm anda qildingku)»,  - deb aziyat chekishadi.
0 ‘smir  yoshdagi  bolalarning  choyxona  gurungi,  gap-gashtaklarining 
ham  o ‘ziga yarasha qoidasi  bor.  Bu  choyxonaga  navbat  bilan  taklif qilish, 
o ‘rtoqlari  bilan samimiy  muomalada  boMish,  so ‘zlovchi gapini b o ‘lmaslik, 
navbat  bilan  gapirish,  navbat  bilan  choy  quyish,  choyni  o ‘ng  q o ‘l  bilan 
uzatish,  noz-ne’matlami  teng baham  ko‘rish,  dasturxonga undash va hoka- 
zolardir.  0 ‘sm irlam ing yaxshi  fazilatlari  ham, yomon xulqi ham  bu yig ‘in- 
larda  namoyon  bo‘ladi.  Kattalaming  o ‘git-nasihatlarini  olib,  ulfatchilikda 
qatnashgan o ‘smirlar odob qoidalarini yaxshi o ‘zlashtirib oladilar.
Xalq  pedagogikasida  tarbiya  vositalaridan  yana  biri  m ehm ondor- 
chilikdir.  M arosim ,  y ig ‘in,  to ‘y-tom osha,  gap-gashtak,  choyxona  gurun- 
gining  barchasi  m ehm ondorchilikni  o ‘z  ichiga  oladi.  M ehm ondo‘stlik 
xalqim iz hayotiga singib  ketgan eng yuksak  kishilik  fazilatlaridan  iborat 
b o ‘lib,  yoshlar  tarbiyasida  eng  muhim  tarbiya  vositasi  sifatida  xizm at 
qiladi.  X onadon m ezbonlari  m ehm onning k o ‘nglini  olish,  xursand qilish
81

---

uchun  eng  yaxshi  idish-tovoqlam i  ishlatadilar,  tansiq  taom lar  pishira- 
dilar.  M ehm ondo‘stlikning  o 'z ig a   xos  qoidalari  bolalarga  pand-nasihat, 
m aslahatlar  berish  orqali,  shaxsiy  ibrat-o‘m ak  ko'rsatib  yoshligidan 
o ‘rgatib  kelinadi.  Shu tariqa xalqim iz yuqoridagi  kabi  tarbiya  metodlari, 
shakllari  va  vositalari  orqali  yosh  avlodni  ahloqiy  tarbiyalab,  insoniy 
fazilatlarga o'rgatganlar.