Qarshi kurashning

birin-
chidan, 
shaxs dunyoqarashidagi barqarorlikni belgilovchi halqa sifatida 
chiqishida, 
ikkinchidan, 
mavjud yoki yuzaga kelishi mumkin b o ‘lgan 
qiyinchiliklardan cho‘chimaslikka, ularga qarshi tura olish va bartaraf 
etishning oqilona yo'llarini izlashga, 
uchinchidan, 
xulqidagi sobitlik, 
izchillik va amaliyotdagi faollikni ta ’m inlashga xizm at qilishida 
ko‘rinadi.
Shuning uchun, kishilarda ijtimoiy qadriyatlar, buyuk kelajak, 
taraqqiyotga bo‘lgan ishonchni, ozod va obod Vatan, erkin va farovon 
hayot barpo etishga bo‘lgan e’tiqodni shakllantirish dolzarb vazifa bo‘lib 
qolmoqda.
5

---

Din e’tiqodning o‘ziga xos ko‘rinishi sifatida. 
H ar qanday e’tiqod 
diniy bo‘lavermaydi. Ammo din ham e ’tiqodning o ‘ziga xos ko‘rinishi 
sifatida jipslashtiruvchi xususiyatga ega. Diniy e ’tiqod bu — inson 
irodasidan yuqori turgan zotga im on keltirish, undan madad olish, 
asotiriy voqea-hodisalarning takror sodir bo‘lishi va unga daxldorlik 
ham da muayyan tasavvur, aqida, muqaddas kitob, payg‘ambar, avliyo 
va hokazolarga ishonch demakdir.
Diniy e ’tiqodda muayyan timsollar (buyum, harakat, so‘z, matnlar) 
diniy ma’no va mazmun kasb etadi. Ularning majmui diniy yo‘nalishning 
shakllanishi va faoliyat ko‘rsatishini ta’minlaydi. Har bir din yoki 
diniy konfessiya (yo‘nalish)ning sobit aqidalari mavjud.
Islom dinida imoni mufassal quyidagi aqidani — Alloh, Uning 
farishtalari, muqaddas kitoblari, payg‘ambarlari, oxirat kuni, taqdir 
(yaxshilik va yomonlik Allohning irodasi bilan bo‘lishi)ga va o ‘lgandan 
keyin tirilishga ishonishni o ‘z ichiga oladi.
Dinning bag‘rikenglik mohiyati. 
In so n n in g aqliy va hissiy 
qobiliyatlaridan tashqari barcha dinlarning zam irida uchinchi — 
cheksizlikni idrok qilish qobiliyati ham bor. Insoniyat dinga, e ’tiqodga 
m uhtoj. Zero, ham m aga ideal kerak. D inlarning kelib chiqishi bir, 
am m o bashariyat turli dinlarga e ’tiqod qiladi, hatto bir xalq, millat 
ham turli diniy ta ’lim otlarga ergashadigan hollar mavjud. Barcha 
dinlarda ezgulik g'oyalari ustuvor, «yaxshilik qil, yom onlik qilma» 
dem agan birorta diniy ta ’limot yo‘q. Barcha dinlarni, hatto eng 
qadim gilarini ham bag‘rikenglik ruhida o ‘rganmoq zarur.
Diniy mavzuni yoritishda bag‘rikenglik (tolerantlik), sabr-toqatlilik, 
inson, jam iyat, dunyo haqidagi qarashlarning o ‘zaro mubohasasi 
usulidan foydalanish maqsadga muvofiq. Diniy va nodiniy dunyoqarash 
shakllarining o ‘zaro o ‘xshash tomonlariga urg‘u berish darkor.
Bugun 0 ‘zbekiston diniy bag'rikenglik va rnurosa borasida nafaqat 
M D H davlatlari, balki butun dunyoga nam una bo‘lmoqda. Bu haqda 
Moskva va Butunrus patriarxi Aleksiy II, Xillari Klinton va Madlen 
Olbrayt, Iordaniya shahzodasi Hasan bin Tallol kabi dunyo miqyosida 
katta obro‘ va nufuzga ega insonlar ham yurtimizga ziyoratlari vaqtida 
ta ’kidlab o ‘tdilar. Albatta, xalqimizga xos bu xislat bir zumda paydo 
bo ‘lgan emas, balki uzoq tarixiy asoslariga ega.
IX asrdan boshlab hozirgi 0 ‘zbekiston hududida islom dini sunna 
yo‘nalishining hanafiy (Imom A ’zam) mazhabi qaror topdi. Hanafiylik 
o ‘zga dinlar va mahalliy urf-odatlarga nisbatan erkinlik berish bilan 
boshqa mazhablardan ajralib turadi. Bu ta’limotni takomilga yetkazgan 
vatandoshlarimiz — Abu M ansur Moturidiy, Abulmu’in Nasafiy va 
Burhoniddin M arg‘inoniy kabi allomalar m usulm onlar orasidagi 
g‘oyaviy tarafkashlikka barham berish, islom dinining «ahli sunna val-
6

---

jamoa» yo‘li barqaror bo ‘lib qolishiga katta hissa qo ‘shdilar. Buyuk 
islom ulamolari bilan bir qatorda Markaziy Osiyo hukmdorlari ham 
bu yo‘lda kurashdilar. X asr o'rtalarida islom dunyosida shia yo‘nalishi 
(Shimoliy Afrika, Misr, Suriya, Hijozda — fotimiylar, Yam anda — 
zaydiylar va hatto abbosiylar poytaxti Bag‘dodda — buvayhiylar) 
ustunlikka erishgan bir paytda Markaziy Osiyoda tohiriy, somoniy, 
g‘aznaviy va qoraxoniy hokimlari «ahli sunna val-jamoa» aqidasini 
qat’iyat bilan himoya qildilar.
Xususan, o ‘z davrining ramzi bo'lgan Amir Tem ur e’tiqod va 
m a’naviyatning katta ahamiyatini to ‘g ‘ri idrok etgan. Sharafiddin Ali 
Yazdiy Sohibqironni haqli ravishda e’tiqodi komil inson sifatida ta’riflaydi. 
Eng m uhim i, Amir Tem ur «ahli sunna val-jamoa» e’tiqodiga sodiq, 
diniy aqidaparastlikka qarshi qat’iy bo‘lgan, islom dinini mutaassiblikdan 
xoli, erkin tushungan. Uning komil e’tiqodi boshqa dinlarni rad etish 
hisobiga bo‘lmagan va shu jihatdan ham, u nafaqat o ‘z asri, balki hozirgi 
zam on kishisi uchun ham namunadir.
M ustaqillik tufayli o ‘zligimizni anglash, m a’naviy qadriyatlari- 
m izni tiklash jarayoni kechayotgan hozirgi paytda um um an dinga va 
ayniqsa, ota-bobolarim iz dini b o ‘lib kelgan islomga m unosabat 
tubdan o'zgardi. Bu sohadagi yutuqlarni sanab o ‘tirishga hojat yo‘q. 
U larni k o ‘rm aslik m um kin emas, k o ‘rolm aslik m um kindir, balki. 
A m m o m asalaning boshqa tom oniga e ’tiborni jalb qilish m uhim . 
Siyosiy m ustaqillikka erishgan barcha yosh davlatlarda yuz bergani 
kabi b izn in g m a m la k a td a h am
t a ’lim y o ‘n a lish i m a z m u n - 
m ohiyatining o ‘zgarishi, davlat tili, a n ’analar, milliy m adaniyatga 
e ’tiborning ortishi, bularning ham m asi, diniy omil aham iyatiga 
davlatning m unosabatini ko‘rsatadi.
Mustaqillik yillarida kutilmagan voqealarga ham duch kelindi. Xalqaro 
terrorizm bilan uyushib ketgan diniy ekstremizm endilikda umumbashariy 
m uam moga aylandi. Uning yechimi bir m am lakatning qo‘lida emas, 
balki xalqaro miqyosdagi sa’y-harakatlarni talab qiladi.
Ana shunday murakkab vaziyatda ham, 0 ‘zbekiston hukumati diniy 
bag‘rikenglik siyosatini olib borm oqda. Respublikada islom bilan bir 
qatorda boshqa noislomiy konfessiyalar ham em in-erkin faoliyat 
k o‘rsatm oqda. Fuqarolarga millati, irqi, dinidan q at’iy nazar, teng 
huquqlar qonun orqali kafolatlangan. Buni diyorimizga ochiq qalb 
bilan kelayotgan har bir m ehm on o‘z ko‘zi bilan ko‘rmoqda va e’tirof 
etmoqda.