Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Тошкент врачлар малакасини ошириш институги

Этиологияси ва патогенеза.
Л ей к о п л а к и я н и н г этиопатоге- 
н ези охиригача ан и қп ан м аган . Б и роқ, кўп ч и л и к тад қи қотчи - 
л а р н и н г ф и к р и ч а , оғи з ш и л л и қ қ о б и қ қ авати н и н г турли таш - 
қи қўзғатувчиларга реакциясидир, бундай ҳолатга эндоген омил 
таъ сири ҳам киради. Б ул арн и н г ичида м еъ д а-и чак тракти к а ­
салл и кл ар и б и р и н ч и ўри н л арн и эгаллайди, ай н и вақтда, ш и л - 
л и қ қаватн и н г таш қи ом и лл ар таъ си ри га чидам лилиги пасая- 
ди. А в и там и н и н и н г алм аш и н уви бузилади, бу эса ш охланиш
ж араён и га таъ си р қилади. Л е й к о п л а к и я н и н г ривож ланиш ида 
ген ети к ом и лл ар ҳам мавжуд бўлиб, буни туғма ва наслий д и с- 
кератоз ҳолатларида кузатиш м ум кин. Б ундан таш қари , л е й ­
к о п л а к и я н и н г ри во ж л ан и ш и д а қан д л и д и аб ет касаллигидаги 
о р га н и зм ў зга р и ш и , турл и хил м ех а н и к , к и м ё в и й , с и га р ет - 
н и н г қўл ан са тутун и , оғи зд аги гал ван и к т о к л а р , п р отезл ар- 
н и н г қ и т и ^ о в ч и таъ си ри , кўм ир иш лаб чи қари ш корхонаси- 
да юзага келадиган ом иллар, нейродиостроф ик ж араёнлар, л ак- 
татдегид рогеназа ва глю коза 6 ф осф атд еги дроген аза ф ао л л и - 
ги н и н г ош и ш и каб и л ар н и н г аҳам иятли экан л и ги н и кузатиш и- 
м из мумкин. Бу кўриниш қизил ясси тем ираткининг экссудатли 
гар м о н и к ш ак л и н и эслатади.
Т и ш қаторларида н уқсон и бор б ем орлар ю зи н и н г пастки 
1/3 қи см и ўзгариш и оқибатида л ей к о п л ак и я ш и л л и қ қ о б и қ қа- 
ватда ти ш л а р н и н г б и р и к и ш ч изиғидан токи ти ш л ар н и н г орқа 
соҳасигача давом этади. Ж ароҳатдаги ш охланиш дараж аси га 
қараб, ранги оқд ан то к и сар ги ш -о ққ ач а ўзгариб туради. Ж а- 
роҳат ўчогида бурм алар кузатилиб, у тош ли кўприк кўриниш да 
бўлади. Бу ҳолат кўп и н ч а ёш и катта бем орлар орасида, ш ил-

---

252
О т з бўш лит ш иллиқ қавати ва лаб касалликлари
л и қ қ о б и қ қават худди терига ўхш аб бурм алар ҳосил қилган 
ҳолатда учрайди.
О ғиз тубида л е й к о п л ак и я кузатилса, худди к ў к и ш -о қ кўри- 
н иш д а кўчаётган п л ён к ан и эслатад и , л е к и н ю лганда п л ён ка 
қоб и ғи аж ралм айди. Ш уни эсда тутиш к е р а к к и , м аҳаллий ш и - 
к астл овч и ом ил б и л ан б и р гал и к д а си гар ет тутуни қ ў ш и л и б , 
гал ван и к то к ҳосил қ и л и ш и м ум кин.
Л е й к о п л а к и я к ў п и н ч а т и ш н и н г ён то м о н и д а ж о й л аш и б , 
кўп ҳолларда ти ш қ ато р л ар и н и н г нуқсонли ўри н лари га тўғри 
келади. Т илда ж ойлаш ган л е й к о п л ак и я ўчоғи ш охланувчи о қ
доғ ш аклида кўринади. Л ей к о п л ак и я ти л деворида ж ойлаш са, 
ж ароҳат одатда буриш ган ш аклда бўлади.
П астк и л а б н и н г қ и зи л ҳ о ш и яси д а л е й к о п л а к и я ж ой л аш - 
ганда, ю пқа п л ён ка тўғри бўлмаган к ў к и ш -о қ и ш ран гд а кўри- 
нади. Бундай ўч о қн и н г чегараси а н и қ ва те к и с бўлм аган чега- 
ра б илан аж ралиб туради. Ш охлан и ш К лейн соҳасига ҳам тар- 
қаш и , кам ҳолларда, пастки лаб ш и л л и қ қ о б и қ қаватида ж ой- 
л аш и ш и мумкин.
Л е й к о п л а к и ян и н г вар и ко з ш акли кўпинча ясси л е й к о п л а ­
кия кўриниш ида юзага келади. Қ об иқтанган варикоз ш акли кўп 
ҳолларда, қандайдир м еханик таъ си рл ар остида ю зага келади. 
В ар и к о з ш акл д аги л е й к о п л а к и я н и ясси ш ак л и д ан аж рати ш
қи й и н ч и л и к туғдирм айди. В арикоз ш аклида ш охланиш ж ара- 
ё н и ўткир, ш ун и н г учун ж ароҳатланган соҳа атроф и, ш и л л и қ
қ о б и қ қаватидан нисбатан бўртган, ранги а н и қ к ў к и ш -о қ и ш
ш аклда; ж ароҳатни п ай п асл аган д а, қисм ан қатти к^ ан и ш ку- 
затилади.
В арикоз л е й к о п л ак и я и кки та кл и н и к ш аклда кузатилади; 
тасмали ва сўгалсимон. Тасмали ш аклида жароҳат ўчоғида сутли- 
о қ ранг кузатилиб, ш и л л и қ қаватдан кўтарилиб туради. Б у н ­
д ай ўчоғутар н о тек и с ш акл д а б ўлиб, ю зи ға д и р -б у д и р , п а й ­
паслаганда сезилм айди.
С ўгалсим он ш акли тасм али ш аклидан кўп бўлади, қатти қ- 
л аш ган , ғадир-будир ҳосила кузатилиб, атроф ш и л л и қ қ о б и қ
қаватдан бўртиб туради. К ам дан -кам ҳолларда, катта сўгалли 
кен гай и ш кўринади. Б ундай ҳосилалар лунж , оғи з бурчагига 
я қ и н соҳалардаги ш и л л и қ қаватда о қ рангда пайдо бўлиб, аж ­
р алиб туради. Бу ш акл н и н г патогенезида ш и л л и қ қ о б и қ қа- 
ватнинг ш икастлан и ш и , ти ш қаторларидаги нуқсонлар сабабчи 
бўладиган бош қа жароҳатлар ётади. Ж уда ўткир ўзгариш лар асо- 
сан , ш и л л и қ қ о б и қ қаватн и н г турли дараж адаги ш и кастл ан и ш
ўринларида кўринади, я ъ н и я р о қ с и з корон ка ва протез соҳа- 
ларида: и л м о қ ўри нларида, ўткир ти ш қ и ррал ари да ва б ош - 
қалар. Бундай бем орларда л е й к о п л ак и я ўчоғи м арказида унча

---

О Б Ш Қ ва лаб қизил ҳошиясининг р а к олди касалликлари
253
катта б ў л м аган э к х и м о зал и ял л и ғл а н и ш л а р н и ку затам и з, бу 
я л л и ғл а н и ш л а р эр о зи я м и эс л а т ад и . В ари коз л е й к о п л а к и я га
нисб атан ю қори д араж ад аги ё м о н си ф атл и хусусиятини с а қ - 
л а й д и .
Л е й к о п л а к и я н и н г яхш и сиф атли кечиш ида ж ароҳат ўчоғи 
асосида қаттикдан иш кузатилм айди. Бундай қатти қп аш и ш н и н г 
павдо бўлиш и ва ш о х х ^ ан и ш и н и н г кучайиш и ём он сиф атли 
ўсмага ай л ан и ш и н и н г д астлабки белгиси саналади. Б и роқ, бу 
б елгилар кўринм аганда, вар и ко з л е й к о п л ак и я билан оғриган 
б ем орл арн и эъ ти б орси з қолд и рм асли к зарур, чунки бу касал- 
л и к н и н г ти п и к кечиш ида \а м плазм а хужайрали ракл арн и ги ­
сто л о ги к те к ш и р и ш д а а н и қ л а ш ҳоллари кузатилади. Ш униг 
учун стом атолог врач бундай бем орларни даволаш га жуда катга 
аҳам и ят б ериш и зарур.
Л е й к о п л а к и я н и н г э р о зи я л и ш аклида ясси ва вар и ко з ш а к ­
л и д ан ф ар қ л и р о қ , суб ъекти в сезги л ар к ўри н ад и , о вқ ат еган - 
да кучаядиган оғри қл ар шулар ж ум ласидандир. Э розияли ш акл 
одатда ясси ёки вар и ко з ш акл л и кўри н и ш и д а к еск и н юзага 
келади. Э р о зи я худци ал оҳ и д а-ало ҳ и д а ш акл д а ва кўп сонда 
ю зага келади.