мавзу соат Ўлчаш усуллари ва воситалари. ЎЛчаш хатоликлари

 
4.2. Ўлчаш воситалари ва уларнинг турлари
Маълумки, ўлчашни бирор бир воситасиз бажариб бўлмайди.
Ўлчаш воситаларининг турлари хилма – хил. Улар содда ѐки мураккаб, 
аниқлиги катта ѐки кичик бўлиши мумкин. Ўлчаш воситалари меъѐрланган 

---

метрологик хоссаларга эга бўлишлари лозим ва бу метрологик хоссалар 
даврий равишда текширилиб турилади. Ўлчаш амалида ўлчанаѐтган 
катталикнинг қиймати тўғри аниқланиши айнан мана шу ўлчаш 
воситасининг тўғри танланишига ва ишлашига боғлиқ.
Ўлчаш воситаларининг турлари қуйидаги схемада ифодаланган (4.4 – 
расм). 
4.4 – расм. Ўлчаш воситаларининг турлари. 
 
Ўлчовлар – кенг тарқалган ўлчаш воситаларидан ҳисобланади. 
Ўлчов
деб, катталикнинг аниқ бир қийматини ҳосил қиладиган, 
сақлайдиган ўлчаш воситасига айтилади. Масалан, тарози тоши, электр 
қаршилиги, конденсатори ва шу кабиларни ўлчовларга мисол қилиб 
олишимиз мумкин (4.5 – расм). 
 
4.5 – расм. Ўлчовлар (тарози тошлари). 
Ўлчовларнинг ҳам турлари ва хиллари кўп. Стандарт намуналар ва 
намунавий моддалар ҳам ўлчовлар туркумига киритилган. 

---

Стандарт намуна – 
модда ва материалларнинг хоссаларини ва 
хусусиятларини тавсифловчи катталикларни ҳосил қилиш учун хизмат 
қиладиган ўлчов саналади. Масалан, ғадир – будурликнинг намуналари, 
намликнинг стандарт намуналари. 
Намунавий модда
эса, муайян тайѐрлаш шароитида ҳосил бўладиган 
ва аниқ хоссаларга эга бўлган модда саналади. Масалан, “тоза сув”, “тоза 
металл” ва ҳоказолар. “Тоза рух” 420
0
C ҳароратни ҳосил қилишда 
ишлатилади. 
Ўлчовлар кўп қийматли (ўзгарувчан қаршиликлар, миллиметрларга 
бўлинган чизғич) ва бир қийматли (тарози тоши, ўлчаш колбаси, нормал 
элемент) турларга бўлинади. Баъзан ўлчовлар тўпламидан ҳам 
фойдаланилади. 
Катталикнинг ўлчамини ҳосил қилиш ва фойдаланишда қуйидаги 
қаторни ѐдда тутишимиз лозим бўлади: 
Ишчи ўлчаш воситалари, намунавий ўлчаш воситалари, ишчи эталон, 
солиштириш эталони, нусха эталон, иккиламчи эталон, махсус эталон, 
бирламчи эталон ва давлат эталони.