мавзу соат Ўлчаш усуллари ва воситалари. ЎЛчаш хатоликлари

 
Ўлчаш асбоби 
деб, кузатиш (кузатувчи) учун қулай кўринишли 
шаклда ўлчаш маълумоти сигналини ишлаб чиқишга мўлжалланган ўлчаш 
воситасига айтилади. 
Ўлчаш асбобларининг турлари қуйидагича (4.5 – расм):
 
4.5 – расм. Ўлчаш асбобларининг ўлчаш натижаси маълумотларини
кўрсатишига кўра турларга бўлиниши. 
4.3. Эталонлар, уларнинг табақаланиши 
Фан ва техниканинг энг юқори савиясидаги аниқлик билан ишланган 
намунавий ўлчовлар э
талонлар
 
деб аталади. Эталонлар ишлатиладиган ва 
давлат эталонларига бўлинади. Давлат эталонлари намунавий ўлчов ва 
асбобларни текширишда қўлланилади ва Давлат стандарти идораларида 
сақланади.
 
Еталон деб
, катталикнинг ўлчамини ҳосил қилиш, сақлаш ва уни 
бошқа ўлчаш воситаларига узатиш учун хизмат қиладиган ўлчовларга 

---

айтилади. Катталикнинг бирлиги эталондан разряд эталонларига узатилади, 
улардан эса поғонасимон тарзда ишчи ўлчаш воситаларига узатилади.
Еталонларнинг табақаланиш поғонаси қуйидагича жойлашган: 
– бирламчи эталонлар; 
– иккиламчи эталонлар; 
– ишчи эталонлар. 
Замонавий илм – фан ютуқларини қўллаган ҳолда, мазкур ўлчашлар 
соҳасидаги мавжуд бўлган имконият доирасида ва энг юқори аниқликда 
катталикнинг бирлигини ҳосил қилувчи эталонга 
бирламчи эталон
номи 
берилган. Бирламчи эталон 
миллий (давлат)
ѐки 
халқаро
бўлиши мумкин 
(4.6 – расм). 
 
4.6.– расм. Эталонларнинг табақаланиши ва турлари. 
Халқаро эталон
– миллий эталонлар билан қайта тикланадиган ва 
сақланадиган бирликлар ўлчамларини мувофиқлаштириш учун халқаро 
келишув бўйича халқаро асос сифатида қабул қилинган эталон. 
Халқаро эталонларни «Оғирлик ва ўлчовлар бўйича халқаро бюро» 
сақлайди (ОЎХБ) ва у билан боғлиқ барча масалаларни ҳал этади. ОЎХБ 
фаолиятидаги энг муҳим ва масъулиятли вазифаларидан бири, турли 
давлатларнинг йирик ва катта кўламга эга бўлган метрология 
лабораторияларидаги миллий эталонларини халқаро эталонлар билан 
мунтазам ва халқаро миқѐсда таққослаш ҳисобланади. Шунингдек 
ўлчашларнинг ишончлилигини, аниқлигини ва бирлигини таъминлаш 

---

мақсадида ўзаро таққословлар ҳам муҳим вазифалар қаторига киради. Бу эса 
халқаро иқтисодий алоқаларнинг энг асосий талабларидан саналади. СИ 
тизимидаги асосий катталикларнинг эталонлари билан бир қаторда, 
ҳосилавий катталикларнинг эталонлари ҳам таққосланиб туради. Таққослаш 
амаллари белгиланган муддатда, даврий равишда бажарилади. Масалан, метр 
ва килограмм эталонлари ҳар 25 йилда, электр ва ѐруғлик катталикларининг 
эталонлари эса ҳар 3 йилда таққослаб турилади. Бирламчи эталонга 
иккиламчи ва бошқа разряддаги барча эталонлар буйсунади.