O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. Rahimov quduqlarni burg‘ilash

Nazorat uchun savollar
1. Òog‘ jinslari qanday usullar bilan parchalanadi?
2. Hajmli parchalash usulining mohiyati.
3. Horg‘in va yuzaki parchalash usullariga izoh bering.
1.6-§. Òog‘ jinslarining fizik-mexanik xususiyatlari
haqida tushunchalar
Quduqlarni burg‘ilashdek murakkab jarayonni amalga oshirishda
nafaqat burg‘ilash texnikasi, texnologiyasi va uslubiyati bo‘yicha,
balki  tog‘  jinslarining  fizik-mexanik  xususiyatlari  hamda  ularni
parchalashdagi o‘z ta’siri bo‘yicha ham chuqur bilimlar talab qili-
nadi. Bu ma’lumotlar burg‘ilash usulini tanlash, texnologik rejim
parametrlarini hisoblash, foydali qazilmalardan sifatli namuna olish,
quduqlarni loyiha trassasi bo‘ylab  qazish uchun juda zarurdir.
Òog‘ jinslarining fizik-mexanik xususiyatlari jinslarni parchalash
jarayoniga ta’sir qiluvchi fizik-mexanik xususiyatlarini birlashtiradi.
Òog‘ jinslarining fizik xususiyatlari ularning fizik holatini xarakter-
laydi.  Ularga  quyidagilar  kiradi:  bog‘lanish  darajasi,  g‘ovaklik,
zichlik, struktura, tekstura va zarrachanligi. Òog‘ jinslarining mexanik
xususiyatlari — fizik xususiyatlarning xususiy turi bo‘lib, ular tashqi
kuch ta’sirida tog‘ jinslarining deformatsiyalanish va parchalanishiga
ko‘rsatgan  qarshiligi  bilan  ifodalanadi.  Mexanik  xususiyatlarga

---

16
jinslarning  mustahkamligi, qattiqligi, abrazivligi, egiluvchanligi,
mo‘rtligi, qayishqoqligi va boshqalar kiradi.
Òog‘ jinslarini mexanik usul bilan parchalaganda jinslarning
fizik-mexanik xususiyatlaridan tashqari, ularning fizik-kimyoviy
va kimyoviy xossalarini ham bilish maqsadga muvofiqdir.
Misol  uchun,  quduqlarni  burg‘ilashda  jinslar  bilan  ustki  —
aktiv    vositalar  (ÏÀÂ)  o‘rtasidagi  adsorbsiya  hodisasi,  jinslar
bilan yuvish suyuqliklari o‘rtasidagi almashuv reaksiyalari, ishqor-
sizlanish, qovushuvchi moddalar gidrotatsiyasi, egiluvchan tebra-
nishlarning ta’siri va boshqalarda kuzatiladi. Parchalashning fizik
usullarida tog‘ jinslarining termik, elektrik, magnitli va fizik xos-
salarini bilish zarur.