O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti filologiya fakulteti

Davlat, saltanatning umid guli edi ul, 

Nazokatu nafosatning timsoli edi… 

Bu ne lutfu karamingdir, ey parvardigor! (286-bet) 

Sinonim so`zlar juft so`zlar tarkibida ham faol qo`llangan. Masalan: 

Poloniy: 

Olis-yiroq, chekka-ovloq yo`llardan yurib, 

Tekis-to`gri yo`lga keyin tushib olamiz (251-bet) 

Asar qahramonlari ruhiy holatini tasvirlashda zid ma`noli so`zlarning o`ziga xos 

o`rni bor. Chunki hayot o`zi ziddiyatlardan iborat. “Hamlet” tragediyasida 

voqealarni rivojlantiruvchi kuch ham ikki qarama-qarshi kuch – ezgulik va yovuzlik 

o`rtasidagi ziddiyat, kurash.  

  

Badiiy  asarda  ifodalilikni  yanada  oshirish  maqsadida  mazmunan  biri 

ikkinchisiga zid tushunchalar, mantiqan biri ikkinchisini rad etuvchi fikrlarni 

qarama-qarshi qo`yiladi. Bu esa antiteza hodisasini yuzaga keltiradi. Antiteza 

hodisasi til sathlarining barchasida kuzatiladi. Lekin bu hodisaning sintaksis 

doirasidagi, ayniqsa, qo`shma gap sintaksisi doirasidagi vazifasi alohida ahamiyatga 

ega. Stilistik-sintaktik figuralar doirasida   antiteza usuli qo`shma gaplarda 

qo`llanilish mahsuldorligi jihatidan sintaktik takror bilan bir qatorda turadi. 

---

50 

 

  Antiteza badiiy adabiyotda va notiqlikda faol qo`llanadigan sintaktik-stilistik 

vosita hisoblanib, unda bir-biriga zid qo`yiladigan tushunchalar, fikrlar qarama-

qarshiligi natijasida nutqning ta`sirchanligi ortadi, bayon qilinayotgan umumiy 

fikrga nisbatan tinglovchining qiziqishi kuchayadi. Qo`shma gaplarda esa bu 

sintaktik-stilistik vositalarda intonatsiya ko`tarilib, shu gap doirasida kulminatsion 

nuqtaga yetadi.

20

 

   

Antiteza  hodisasi  orqali  qahramon  ruhiyatidagi  qarama-qarshi  tuyg`ular 

kurashi, qahramonlar orasidagi ziddiyatlar, voqea-hodisalar o`rtasidagi ziddiyatlar 

yaqqol tasvirlanadi. Tasvirning emotsional-ekspraessivligi yanada ortadi. Buni 

misollar asosida ko`rib o`tamiz. 

Hamlet: