Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

 
 
 

---

133 
“ELEKTRON TIJORAT” TIZIMIDA INTERNET-MAGAZINLARNING 
AHAMIYATI 
 
A.Tilepova (TATU Nukus filiali “Dasturiy injiniringi” kafedrasi assistenti) 
Ilm-fan tobora rivojlanib borayotgan bugungi kunda insoniyatning axborot olishga 
bo'lgan ehtiyoji ham ortmoqda. Bu talabni qoplash yo'lida faoliyat yuritayotgan axborot tarqatish 
vositalari talaygina. Bular orasida Internet barcha foydalanuvchilar uchun qulayligi, arzonligi, 
har qanday yangilikni ommaga yetkazishda tezkorligi bilan yetakchilik qilmoqda.
Mamlakatimizda Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov tashabbusi bilan jamiyatning 
barcha jabhalarida zamonaviy axborot texnologiyalaridan keng foydalanishni yo'lga qo'yishga 
qaratilayotgan ulkan e'tibor samarasi o'laroq, bugun jamiyatning barcha sohalari va xalqimiz 
turmush tarziga komp'yuter texnologiyalari chuqur kirib borayapti. Bunday vositalar aholi 
xonadonlarida ham o'z o'rnini topmoqda. 
Yoshlarimizning zarur axborot va ma'lumotlarni izlab topish maqsadida dunyodagi 
yetakchi aloqa vositasi – Internet tarmog'idan foydalanishga bo'lgan intilishini kuchaytirmoqda.
Bu bejiz emas, chunki bugungi taraqqiy etgan zamon yuksak texnologiyalar sir-asrorini 
chuqur egallamay, dunyoning turli burchaklarida ro'y berayotgan yangiliklardan o'z vaqtida 
xabardor bo'lmay turib, ota-bobolarimiz umrboqiy an'analarining munosib davomchilari bo'lish, 
rivojlangan davlatlar qatoridan munosib o'rin egallash yo'lidan jadal odimlayotgan mamlakatimiz 
taraqqiyotini ta'minlashga munosib ulush qo'shish mushkul. 
Mutaxassislar ma'lumotiga ko'ra, mamlakatimiz axborot bozorining asosiy iste'molchilari 
bo'lgan yoshlar o'zlarini qiziqtirgan savollarga javobni, asosan, Internetdagi elektron manbalar 
va veb-saytlardan qidirmokda. Aynan Internet va veb-saytlar “Elektron tijorat” tizimini 
rivojlantirish vositasi sifatida qarashimiz mumkin.
Davlatimizda “Elektron tijorat” tizimini rivojlantirish va tadbiq etish borasida istiqbolli 
islohotlar olib borilayotgani xech kimga sir emas. Buning yorqin isboti sifatida 2004 yil 29 
apreldagi “Elektron tijorat” to'g'risidagi qonunning qabul qilinganligini keltirishimiz mumkin 
[2]. “Elektron tijorat” tizimini rivojlantirishdan asosiy maqsad “Elektron tijorat” sohasidagi 
munosabatlarni tartibga solishdan iborat [3].
Elektron tijorat – bu axborot tizimlaridan foydalangan holda amalga oshiriladigan, 
tovarlarni sotish, ishlarni bajarish va xizmatlar ko’rsatishga doir tadbirkorlik faoliyati 
hisoblanadi [3]. Endi Internet-magazinlaning “Elektron tijoratni” tizimini rivojlantirishdagi
ahamiyatini ko’rib chiqmiz. 
Internet-magazin- bu Internet tarmog’idan foydalangan holda mahsulotlarni sotib olish, 
buyurtma berish va yetkazib berish veb-sayt tushuniladi. 
Internet tarmog’idagi tijorat sohasiga oid faollikni, undan oldi-sotdini amalga oshirilishini 
ifodalash uchun qo’llaniladi. U kompyuter tarmog’idan foydalangan holda xarid qilish, sotish, 
servis xizmati ko’rsatishni amalga oshirish, marketing tadbirlarini imkoniyatini ta’minlaydi. 
Internet-magazinlarning qulayliklarini shuning bilan birga, o’ziga xos salbiy tomanlari mavjud. 
Internet-magazinning qulayliklaini quyidagicha keltirishimiz mumkin: 
- Xaridor o’ziga qulay vaqt, joy va mahsulotni tanlash va sotib olish imkoniyatiga ega; 
- Ko’p sonli xaridorlarning bir vaqtning o’zida bir necha firmalarga murojaat qila olish 
imkoniyati; 
- Xaridor onlayn tarizda o’ziga qulay to’lav jaryonini yaniy pul o’tkazish, plastik 
kartlar, naq pul va kreditlar orqali to’lash imkonini beradi; 
- Xarid qilingan mahsulotlarnin yetkazib berish imkoniyatiga ega; 
- Xaridorning yashash joyi, sog’lig’i va moddiy ta’miynlanish darajasidan qat’iy nazar 
hamma qatori teng huquqli mahsulot sotib olish imkoniyati; 
- Veb-saytlar savdoni tashkil qilish korxonalarining raqobatini kuchaytiradi, 
monopoliyadan chiqaradi va mahsulotning sifatini oshirish imkoniyatini beradi.

---

134 
Endi Internet-magazinning salbiy tomalari quyidagicha: 
- Xaridor sotib yoki buyirtma bergan mahsulotin tekshirib, ko’rib va o’lchash 
imkoniyatiga egamas; 
- Sotib yoki buyurtma bergen mahsulotin qaytarib berish muammosi 
- Sotib yoki buyurtma bergen mahsulotti yetkazib berish yashash joyiga qarab ko’b 
vaqt kutushni talab qiladi; 
- Aldanib qolish xafi bor bo’ladi. 
“Elektron tijorat” tizimida Internet-magazin savdo opertsiyalarini amalga oshirish bo’yicha 
harajatlarning kamayishiga, elektron tijorat sub’ektlarining bir-biriga geografik uzoqligi bilan 
bog’liq muammolar hal etilishiga, sotuvchilar va xaridorlar o’rtasidan to’g’ridan-to’g’ri tezkor 
ravishda shartnomaviy munosabatlarni o’rnatish uchun sharoit yaratishga, axborot tarmoqlari 
vositasida elektron savdo qilishida operatsiyalarning shaffofligi oshishiga, bu esa satuvchilar va 
xaridorlarga qisqa fursatda narxlar, sifat va yetkazib berish bilan bog’liq har xil raqobatchilar 
taklif etgan ma’lumotlarni olish imkonini beradi.