Mavzu: xufyona iqtisodiyotning tarkibi, sabablari va oqibatlari

 
 
 
 
 
0 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Samaralar 
Ijobiy samara 
А 
Natijaviy samara 
В 
Nisbiy kattalik 
(YaIMga nisbatan) 
Salbiy samara 

---

Ijobiy samara parabola bo‘yicha o‘sib boradi, ya’ni xufyona 
iqtisodiyotning nisbiy kattaligi oshib borgan sari uning o‘sish 
sur’atlari sekinlashib boradi. Ammo yashirin iqtisodiyot kattalashib 
borgan sari salbiy samara keskin o‘sish tendensiyasiga ega bo‘ladi. 
Bu holda natijaviy samara avvaliga ijobiy (
+
) belgiga ega bo‘lgan 
holda o‘sib boradi (
0A 
qism), so‘ng uning o‘sishi to‘xtaydi (
A 
nuqtasi), pasayish jarayoni boshlanadi (
AВ 
qism), undan keyin 
natijaviy samara salbiy qiymat (
-
)ga ega bo‘ladi, va u jadal o‘sib 
boradi (
В 
nuqtadan keyin). 
Ushbu grafik model xufyona iqtisodiy faoliyat miqyosini nazorat 
qilish muhimligini aks ettiradi. Agar xufyona iqtisodiyot kattaligi 
0A
ga teng bo‘lsa, jamiyat farovonligi maksimallashadi, chunki bu 
holda natijaviy samara maksimal darajadagi ijobiy qiymatga ega 
bo‘ladi. Xufyona iqtisodiyot kengayib borishining maksimal 
chegarasi 
0В 
gacha borishi mumkin, bunda ijobiy va salbiy samaralar 
o‘zaro so‘nib boradi. Xufyona iqtisodiyotning hajmi 
0В
dan oshib 
ketsa, jamiyat zarar ko‘ra boshlaydi. 
Bozor munosabatlariga o‘tish davrida MDH mamlakatlarida 
yuqori darajadagi xufyona (eng avvalo yuqori darajada jinoiylashgan) 
iqtisodiy munosabatlar tizimi shakllana boshlandi va u bir qator 
xususiyatlari bilan tavsiflanadi. 
Birinchidan, 
xufyona 
iqtisodiyot 
ulushi 
katta 
bo‘lib, 
iqtisodiyotning dominant, norasmiy va g‘ayrihuquqiy munosabatlar 
muhim o‘rin tutuvchi sektoriga aylanib bormokda. Ba’zi MDH 
mamlakatlarida davlat apparatining yoppasiga korrupsiyalashgani, 
huquq va sud tizimi rolining sustligi, ularning ma’muriy apparatiga, 
yashirin moliyaviy kapitalga tobeligi bugungi kunning real 
voqeligidir. 
Ikkinchidan, 
iqtisodiyotda moliyaviy guruhlar (klanlar) 
shakllandi. Ular yirik kapital qo‘yilmalarini boshqaradigan davlat 
hokimiyati organlari «qanoti» ostida bo‘lgan hokimiyat xo‘jalik 
tuzilmasi bo‘lib, keng ko‘lamdagi tadbirkorlik (eng avvalo, tijorat) 
faoliyati bilan shug‘ullanadilar. O‘z faoliyati bilan bu moliya 
guruhlari bozorda, asosiy tovar guruhlari bozorida va, ayniqsa, tashqi 
savdoda raqobat kurashini cheklaydilar. Yashirin moliya kapitalining 
iqtisodiyotdagi monopol hukmronligi orqali o‘ta katta daromadlar 
olishining yana bir oqibati – aholining katta qismi qashshoqlashib 
ketishidir.