|
4.3. M enejm entning asosiy tam oyillari
Tamoyil - bu faoliyat yuritish, xulqning asosiy qoidasi, yetak-
chi g'oyadir. Ilm iy adabiyotlarda odatda m enejm ent tam oyillari
deganda iqtisodiyotga rahbarlik qilishda asoslaniladigan asosiy
qoida, yo‘l-yo‘riq, hulq m e’yorlari tushuniladi. M enejm ent tam oyil
lari iqtisodiyot qonunlari ta ’siri natijasida m enejm ent usullariga
bog'liq hodisalar m ohiyatini aks ettiradi. M enejm ent m exanizm i
sxemasini quyidagicha ifodalash m um kin:
Q o n u n la r ---- Tam oyillar ----- U sullar
----- Uslublar
M enejm ent tamoyillari o'zaro bog'liq va birgalikda qo'llanilishi
lozim .
Asosiy tam oyillarga quyidagilar kiradi.
/.
Menejmentda yakkaboshchilik va kollegiyalik tamoyili.
Yakkaboshchilik tamoyili bevosita ishlab chiqarishda ishlab chiqarish
personali azolarining yagona rahbar buyruqlariga q at’iy bo'ysuni-
shini talab qiladi. Yuqori darajadagi rahbar quyi b o'g'in rahbari
vakolatiga kiruvchi masalalarni hal etmasligi lozim. Bu tamoyilni
am alga o s h iris h n in g asosiy sharti har bir ijro c h in in g h uq uq,
burch, m ajburiyatlarini qat’iy belgilab qo'yishdir. Yagona boshchi-
lik, kollegiallik qabul qilinadigan qarorlar oshkoraligi bilan qo'shib
olib borilishi kerak. Kollegiallik intizom , rahbar, yagona shaxs iro-
dasiga s o 'z s iz b o 'y su n is h bilan birga a m a lg a osh ish i kerak.
Demokratiya, oshkoralik har bir kishiga o'z fuqarolik qarashlarini
namoyon qilish, m enejm ent qarorlarini ishlab chiqish va qabul qil
ishda faol qatnashish uchun imkon yaratadi.
2. Ilmiylik tamoyili.
Menejment tamoyillari orasida valyutarizm-
ni inkor qiluvchi har bir rahbar iqtisodiy qonunlar, jam iyat rivo-
jlani-shining obyektiv yo'nalishlari, bu sohada m illiy va chet el
tajribasi-ni qo'llashini taqozo qiluvchi o‘rin egallaydi.
3. Rejalilik tamoyili.
B ozor iqtisodiyo ti sharoitida ishlab
chiqarishni rejali boshqarish, biznes va strategik rejasini tuzish iqti
sodiy siyosatlarni amalga oshirishning m uhim shartidir. Bu tamoyi!
ishlab chiqarish riv o jla n is h in in g uzoq m udd atga m o 'lja lla n g a n
yo‘nalishlari, sur’atlari va nisbatlarini belgilashni ifodalaydi.
Ishlab chiqarishni rejalashtirish m e n e jm en tn in g asosiy vazi-
falaridan biridir. U iqtisodiy qonun, ishlab chiqarishning hozirgi
h o la tin i ilm iy ta h lil etish, e h tiy o jla r n in g istiq b o lin i an iq la sh ,
texnikaviy va tashkiliy qarorlar qabul qilish asosida amalga oshiri-
ladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida strategik rejalashtirish u yoki
bu tarmoq rivojlanishining maqbul nisbatlarini, eng m uhim i, resurs-
lardan samarali foydalanish yo'llarini belgilovchi iqtisodiy rivojlanish
parametrlarini aniqlash m uhim aham iyatga ega bo'ladi.
4. Menejment shakl va usullarini takomillashtirib borish
tamoyili.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida m enejm entning uch shakli
mavjud: xususiy, jamoa, davlat boshqaruvi. M enejm entning xususiy
shaklida mulkdor yakka o‘zi qaror qabul qiladi va butun ish uchun
javobgar bo'ladi. M enejm ent xususiy shaklining ijobiy tomoni mulk
egasi ishlar borishini o‘zi to'liq nazorat qilish imkoniyatiga egaligi,
kamchiligi esa, sarm oyaning uncha katta bo'lm asligi va bir kishi
m enejm entning turli vazifalarini bajarishga majburligidir. M ulkdor
m enejm entning barcha vazifalarini am alga oshiradi: rejalashtirish,
tashkil etish, rag'batlantirish, yo'qotish, zarar va boshqalarga shax-
san javobgar bo'ladi. Kuchli raqobat sharoitida mulkdor sinmasligi
uchun doimo o‘z bilimlarini ko'paytirib, m enejm ent usullarini ta
komillashtirib, ya’ni ishchilarga ta’sir etish yo'llarini bozorda mavjud
holatga mos ravishda o'zgartirib borishi kerak.
M enejm entning jam oa shaklida ikki yoki undan ko'p jism oniy
va yuridik shaxslar m enejm ent qarorlarini birgalikda qabul qiladi-
lar va korxona yoki aksiyadorlar jam iyati faoliyati uchun javobgar
bo'ladilar. Sherikchilik nisbatan malakali boshqaruv qarorlarini qabul
qilishga, m e ne jm e n tn in g xususiy shakli esa kam chiliklarini bar-
taraf etishga imkon yaratadi. M enejm ent jam oa shaklining afzalligi
sheriklarning aksiya sotish yo‘li bilan qo‘shim cha sarmoya jalb
qilish imkoniyatiga ega bo'lishidadir. M enejm entning jam oa shakli
direktorlar kengashi tomonidan amalga oshirilib, u asosiy menej
ment siyosatini va m enejm entning majud vaziyatga mos iqtisodiy,
tashkiliy-boshqaruvchilik, ijtimoiy-psixologik, huquqiy usullarini tan-
laydilar. M ene jm ent jam oa shaklining asosiy kam chiligi barcha
sheriklar - aksiya egalari boshqaruvda va korxona faoliyatini na-
zorat qilishda qatnasha olmaydi. U n in g yana bir kamchiligi - kor-
poratsiya, aksiyadorlik jam iyati yoki korxona aksiyadorlaridan «ikki
yoqlama» soliq olinishidir, chunki korxona foydadan, aksiyadorlar
esa qo'shimcha ravishda dividentdan soliq to‘laydilar.
Davlat boshqaruv shakli davlat yoki m ahalliy m ulk bo'lgan
korxonalarda amalga oshiriladi. Davlat bu korxonalar faoliyati uchun
to'liq javob beradi.
5. Kadrlar tanlash va joylashtirish tamoyili.
Bozor iqtisodiyoti
sharoitida kadrlarni tanlash va joy-joyiga qo'yish tamoyili m uhim
aham iyat kasb etadi. Bozor m unosabatlari boshqaruv kadrlariga
qat’iy talablar qo'yadi, ularning ishbilarmonlik sifatlari, ishlab chiqarish
oldida turgan masalalarni belgilaydi.
6. Agentlarning mustaqilligi va erkinligi tamoyili.
Bozorda
agentlar faoliyati iqtisodiy javobgarlik bilan birgalikda amalga oshi-
shi kerak.
7. Shaxsiy tashabbus tamoyili.
Bozorda ishbilarmon, omilkor,
shaxsiy foyda uchun harakat qiluvchi, tadbirkor kishilar faoliyat
yuritishi kerak.
8. Javobgarlik va tavakkalchilik tamoyili.
T adbirkor o'z
faoliyati uchun javobgar bo'lishi, bunda m a’lum tavakkalchilik ham
hisobga olinishi, ya’ni tadbirkorning o‘z huquq va majburiyatlari
bo'lishi kerak.
Xulosa
M enejm ent asosida jamoa qonun tizimlari yotadi.
Iqtisodiyotni boshqarish tizim ida iqtisodiy qonunlar m uhim
rol o'ynaydi.
M e n e jm e n tn in g asosiy tam oyillari bo‘lib: yakka hokim lik va
kollegial, ilmiylik, rejalashtirish, m enejm ent usullari va tizim larini
takom illashtirish hisoblanadi.
Ishlab chiqarishni rejalashtirish m enejmentning asosiy funksiya-
laridan biridir.
Strategik va innovatsion boshqaruv zam onaviy m enejm entning
rivojlanishi uchun asosiy yo'nalish hisoblanadi.
0 ‘zbekistonda bozor m unosabatlarig a o'tish davrida davlat
boshqaruv shakli asosiylardan hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
