Menejment nazariyasi

6.2. Tashkiliy tuzilm alar turlari
Tashkiliy tuzilm alar juda turli-tuman, lekin ular um um iy izchil 
bog'liqlikka ega va qonuniyatlarga bo‘ysunadi.
M enejm ent tashkiliy tuzilm asining asosiy turi chiziqli va funk- 
sional tuzilm alardir. U larning birikishi asosida turli xil chiziqli- 
funksional tuzilm alar tarkib topadi.
C h iziq li 
F unksional
C hiziqli shtabli 
C h iziq li funksional

---

Shartli belgilar: R - rahbar, B - boshliq, U - usta, F - funk- 
sional rahbar, Sh - shtab, 1,1; 1,2; 1,3 - funksional bo'limlar.
Chiziqli tuzilm a uning quyi boshqaruv bo'g'inlari yuqori bos- 
qichdagi rahbarga bevosita bo‘ysunishi bilan tavsiflanadi.
Chiziqli tuzilm ada har bir xodim bitta rahbarga bo‘ysunadi va 
yuqori tizim bilan faqat u orqali bog'langan bo'ladi.
Chiziqli tuzilm an in g ijobiy tom onlari un in g oddiy, ishonchli, 
kamxarjligidir. Har bir rahbar butun mehnat jamoasi faoliyati nati- 
jalari bo'yicha javobgar. B u strategik va joriy qarorlarni qabul 
qilish huquqi markazlashishiga olib keladi.
C h iziq li tu z ilm a la rn i hal e tiluvchi m asalalar doirasi keng 
bo'lmagan, buni masalalar yechilishi oson bo'lgan hollarda qo'llash 
maqsadga muvofiqdir.
Sof holda chiziqli boshqaruv juda kam, asosan, brigada, bo'lim, 
shirkat, kichik korxonalarda qo'llaniladi.
C h iz iq li tu z ilm a n in g asosiy k a m c h ilig i shundan iborat-ki, 
bo'g'inlar koordinatsiyasi puxta bo'lm aydi. Rahbar universal mu- 
taxassis bo'lishi va unga bo'ysunuvchi barcha bo'g'inlar faoliyatining 
ham ma tom onini qamrab olishi lozim.
Funksional tuzilm a 
- menejment vazifalarining funksional 
bo 'g'in lar va rahbarlar o'rtasida taqsim lanishiga asoslanadi. U 
boshqaruvning m urakkablashuvi va ixtisoslashuv rivojlanish! bi­
lan bog'liq holda vujudga kelgan.
F un ksio nal tu z ilm a d a boshqaruvchi k o 'rsatm ala r n isbatan 
malakali bo'ladi, lekin yakkaboshchilik tam oyiliga rioya qilinmay- 
di. Funksional bo'g'inlar soni ortishi bilan har bir bo'g'in mustaqil 
ravishda hal etuvchi masalalar doirasi torayib boradi. M uammo- 
ning mohiyati har bir bo'g'in o'z masalasini birinchi navbatda hal 
qilishdan manfaatdor bo'lishida emas, balki bitta ham bo'g'in bu 
masalani yetarli darajada asoslangan holda va to'g'ri hal qila olmas- 
ligi, yechimlar maydalashib, to'liq bo'lmay qolishidadir. Bu boshqaruv- 
ni murakkablashtirib, uning samaradorligini kamaytiradi.
Chiziqli tuzilm ani tashkil etish va funksional tuzilm aning kam- 
chiliklari quyma, biriktirilgan tuzilm alar - chiziqli-shtabli, chiziqli- 
funksional va boshqa tuzilm alarning vujudga kelishiga sabab bo'ldi.

---

Chiziqli-shtabli tuzilm ada chiziqli tuzilm a asos qilib olinadi, 
lekin boshqaruvning quyi bo‘g ‘inga ega har bir bo‘g ‘inida ayrim 
m uhim m uam m olar bo'yicha shtablar tuziladi. Shtablar m alakali 
qarorlar tayyorlaydilar, lekin chiziqli tuzilm a rahbari tasdiqlab, quyi 
darajaga yuboradi. U shtab tavsiyalarini koordinatsiya qiladi, mu- 
vofiqlashtiradi va natijada, agar vazifalar m iqdori ko'p bo'lsa, 
boshqaruv sifati yaxshilanadi.
Vazifalar miqdori ko'p bo'lsa, chiziqli tuzilm a rahbarining vazi- 
falari ham ortadi. Shu sababli, amaliyotda boshqa qo'shm a tuzil- 
malar vujudga keldi.
X ulosa
M enejm ent tashkiliy tuzilm alari deganda m enejm ent bo'g'ini, 
b o 'g 'in tarkib lari soni, u la rn in g bir-biriga b o 'y sun ish i, o'zaro 
bog'liqligi tushuniladi.
M enejm entning tashkiliy tuzilm alaridagi oddiylik va tushunar- 
lilik uning ish qobiliyati kafolatidir.
M illiy x o 'jalik n in g u m u m d av lat boshqaruv organlari qonun 
chiqaruvchi, ijro etuvchi, sud organlariga bo'linadi. U lar m illiy 
xo'jalikning ko'p sonli tarmoqlarini bir butun bog’lab turadi.
M enejm ent tashkiliy tuzilm alari chiziqli-funksional, chiziqli- 
shtabli turlarga bo'linadi.
Barcha m enejm ent funksiyalari bajarilishini ta ’m inlovchi eng 
yaxshi boshqaruv apparatini tashkil etish m enejm ent tuzilm alarini 
takom illashtirishning asosiy masalasi.