|
4.2. Umutniy falsafiy va iqtisodiy qonunlar
U m um iy falsafiy va iqsodiy qonunlardan to'g'ri foydalanilgan
holdagina iqtisodiyotni muvaffaqiyatli boshqarish m um kin. U m um iy
falsafiy qonunlar ta ’siri iqtisodiy amaliyotda iqtisodiy rivojlanish
qonuniyatlari va yo'nalishlarini aniqlash shaklida namoyon bo'ladi.
Ishlab chiqarishni boshqarishdagi turli-tuman ijtim oiy munosabat-
lar fani umumiy-falsafiy hamda umumiy-iqtisodiy nazariya qonun-
lariga bo'ysunadi.
Umumiy-falsafiy qonunlar bu, avvalo, quyidagi materialistik
dialektika qonunlaridir:
1. M iqdor o'zgarishlarining sifat o'zgarishlariga o'tish qonuni
narsa va hodisalar m iqdor va sifat jihatlarini o'zaro bog'liqligi va
ta ’sirini tavsiflaydi.
2. Qarama-qarshiliklar birligi va kurashi qonuni harakatlantiruvchi
kuch, o‘z-o‘zidan harakat qilib amalga oshuvchi rivojlanish man-
baini ko'rsatadi.
3. Inkorni inkor etish qonuni cheksiz rivojlanish va takomil-
lashish y o 'n a lis h in i belgilaydi. E skirg an narsani inkor etm ay,
rivojlanishga erishib bo'lmaydi, chunki inkor natijasida yangi nar
sa uchun jo y yaratiladi. S h u n in g uchun inkor yangi bilan eski
bog'langan vaqtdir.
4. Bozor m unosabatlari sharoitida m enejm ent eski buyruqbozlik
shakl va uslublarini inkor etib, ular ilm iy asoslangan yangilari bilan
alm ashtiriladi.
5. Ijtim o iy b o rliqn ing ijtim o iy ongdan birlam chi ekanligini
belgilovchi qonun mehnat jamoasi, alohida mehnatkash hayotining
birlamchi ekanligini ko'rsatdi. M enejm entni um um lashtirish, zarur
bo'lgan ijtimoiy, jam oa, shaxsiy manfaatlarni aniqlashni bu qonun
am al qilishini hisobga olmay am alga oshirib bo'lmaydi.
6. Ishlab chiqarish k u c h la rin in g ijtim oiy-iqtisodiy munosa-
batlarga nisbatan belgilovchi ekanligini ifodalovchi qonun m enej
m ent uchun katta aham iyatga ega. Aynan m enejm ent vositasida
ishlab chiqarishning ikki tom oni - ishlab chiqaruvchi kuchlar va
ijtimoiy-iqtisodiy m unosabatlar aloqasi yuz beradi.
Falsafaning yuqorida sanab o'tilgan va boshqa qonunlari m enej
m ent uslubiyoti asosini tashkil etadi. Ular menejm entda markaziy
kategoriyalar bo'lib, un ing konsepsiyasi birligini m ustahkam lash,
barcha kategoriyalar o'rtasidagi bog'liqlikni aniqlashga imkon yaratadi.
Iqtisodiyotni boshqarish tizim ida iqtisodiy qonunlar yetakchi-
lik qiladi. Insonlar m ehnatini erkin birlashtiruvchi va tartibga soluv-
chi m enejm ent tizim i maqsadlarni aniq belgilash, ularni amalga
oshirish yo'llarini izlash, erishilgan natijalarga baho berishda iqti
sodiy sam aradorlikda aks etuvchi iqtisodiy qonunlar talablarini
aniq hisobga olish lozim.
/.
Jamiyat ehtiyojlarini mumkin qadar kam resurslar sarflab,
iloji boricha to'liq qondirish qonuni.
Jam iyatdagi barcha iqtisodiy
va ijimoiy jarayonlar, ularni amalga oshirish qonunlari bu qonunga
amal qiladi, chunki u quyidagilarni ifodalaydi:
- ishlab chiqarishning obyektiv yo'nalishi, uning xalq farovon-
ligini oshirish, shaxsiy har tomonlama rivojlantirishga qaratilganligini;
- insonlar xo'jalik faoliyatining asosiy sabablari, um um xalq
iqtisodiy m anfaatlarining yetakchiligini;
- ishlab chiqarish sam aradorliginining ijtimoiy-iqtisodiy mo-
hiyatini.
Bozor m unosabatlari sharoitida bu q onunning m azm uni har
tom onlam a boyib boradi.
2. Qiymat qonuni yoki narx qonuni.
Tovarlarning pulda ifoda-
langan qiymati narx deb ataladi. Narx talab va taklifga bog'liq
ravishda aniqlanadi. Narx bozor barometridir: agar talab va narx
yuqori bo'lsa, ishlab chiqarish kengayadi. Talab va narx pasaygan-
da ishlab chiqarish qisqaradi. Talab hajmi va tarkibi taklif hajm i va
tarkibiga teng bo'lgan holdagi narx m uvozanat narxi deyiladi.
Ishlab chiqariladigan har bir tovar turi, hajmi ularga bo'lgan
ijtimoiy ehtiyojlarga teng bo'lishi, y a’ni to'lov qobiliyatiga ega tal-
abga teng bo'lishi kerak.
3. Talab qonuni.
U ning m azm uni shundan iboratki narx qancha
yuqori bo'lsa, talab shunchalik kam bo'ladi. Talab xaridorning to'lov
qobiliyatini ifodalaydi. Bunda talab elastikligi koeffisienti qanday
aniqlanishini ko'rib chiqamiz:
Talab hajm i o'sish i, %
£
—
______ _____________
шаь elasi.
Narxlarning pasayishi, %
4. Taklif qonuni.
U narx ortishi bilan taklif ortushuni ifoda
laydi. Taklif — bu tovar va xizm atlarning narxdagi qiymatidir. B un
da taklif elastikligi koeffisienti quyidagiga teng:
Taklif hajmi o'sishi, %
luki.i elasi.
Narxlarning o'sishi, %
5. Raqobat qonuni
ning m ohiyati shundan iboratki, raqobat
sharoitida zarar keltirmay eng yaxshi natijaga erishib bo'lmaydi,
chunki barcha tovar ishlab chiqaruvchilar darom adining oshishi
tartibini o'rnatib bo'lmaydi.
6.
Iste’molchi nuqtai nazaridan eng so'nggi naflilik qonuni.
Naflik - tovar va xizmatlar iste’molidan qoniqishni bildiradi. U m um iy
naflilik m a’lum tovar va xizmat birligidan qoniqishni bildiradi; so'nggi
naflik - shu tovar va xizmatning yana sotib olishdan qoniqishni bildiradi.
Shunday qilib, bozor munosabatlari shakllanayotgan sharoitda
iqtisodiy qonunlardan foydalanish im koniyatlari har tom onlam a
kengayib boradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
