N. N. Azizxodjaeva tomonidan yozilgan bo‘lib, oliy maktab o‘qituvchilari pedagogik mahorati va pedagogik texnologiyalar zamonaviy muammolarini ochib beradi

bilish maqsadlari maxsus taqozo
qilgan aqliy taranglik holatidir. Bunday vaziyat negizida awal o ‘zlashtirilgan
hilim izlari va yangi yuzaga kelgan vazifani hal qilish uchun aqliy va
i'maliy harakat usullari yotadi. 
Bunda har qanday mashaqqat muammoli 
vaziyat bilan bogMiq bo‘la bermasligini ta’kidlash o ‘rinli bo‘ladi. Yangi 
bilimlar awalgi bilimlar bilan bog‘lanmasa, aqliy mashaqqat muammoli 
bo‘lmaydi. Bunday mashaqqat aqliy izlanishni kafolatlamaydi. 
Muammoli
vaziyat 
har qanday flkrlash m ashaqqatlaridan farq qilib, unda talaba 
mashaqqat talab qilgan obyekt (tushuncha, fakt)ning unga aw al va ayni 
vaqtda m a'lum bo‘lgan vazifa, masala bo‘yicha ichki, yashirin aloqalarini 
inglab yetadi.
Shunday qilib, 
muammoli vaziyatning 
mohiyati shuki, u talaba tanish 
bo‘lgan m a’lumotlar va yangi faktlar, hodisalar (qaysiki, ularni tushunish 
va tushuntirish uchun awalgi bilimlar kamlik qiladi) o ‘rtasidagi ziddiyatdir. 
Bu ziddiyat bilimlarni ijodiy o ‘zlashtirish uchun harakatlantiruvchi kuchdir.
Muammoli vaziyatning belgilari quyidagilar:
• 
talabaga notanish faktning mavjud bo'lishi;
• vazifalam i bajarish uchun talabaga beriladigan ko'rsatmalar, yuzaga
kelgan bilish mashaqqatini hal qilishda ulaming shaxsiy manfaatdorligi.
Muammoli vaziyatdan chiqa olish, hamma vaqt muammoni, ya’ni nima 
nom a’lum ekanligini, uning nutqiy ifodasi va yechimini anglash bilan 
bog‘langan bo‘ladi.
M uammoli vaziyatni fikriy tahlil qiladigan bo‘lsak, u aw alom bor 
(alabalarning mustaqil aqliy faoliyatidir. U talabani intellektual mashaqqat 
keltirib chiqargan sabablarni tushunishga, unga kirish, muammoni so‘z 
bilan ifodalash, ya’ni faol fikr yuritishni belgilashga olib keladi. Bu o ‘rinda 
izchillik yorqin ko‘rinadi: aw alo muammoli vaziyat yuzaga keladi, so‘ng 
o‘quv muammosi shakllanadi.
0 ‘qitish amaliyotida boshqa variant — o ‘sha muammo tashqi ko‘rinishda 
muammoli vaziyat yuzaga kelishiga muvofiq kelganday bo ‘ladigan variant 
ham uchraydi. Faktlar, hukmlar nazariy qoidalar ziddiyatlari mazmunidagi 
savollar ko‘rinishidagi muammoning ifodasi odatda «nimaga» savoliga javob 
bo‘ladigan muammoli vaziyatning mavjudligini aks ettiradi.
71

---

M uam m o uch tarkibiy qismdan iborat: m a’lum (berilgan vazifa asosida), 
n o m a’lum (ularni topish yangi bilim larni shakllantirishga olib keladi) va 
aw algi bilim lar (talabalar tajribasi). U lar no m a'lu m n i topishga yo‘nalgan 
qidiruv ishlarini amalga oshirish uchun zarurdir. A w alo talabaga no m a’lum 
boMgan o ‘quv m uam m osi vazifasi belgilanadi va bunda uning bajarilish 
usullari ham da natijasi ham n o m a ’lum bo ‘ladi, shunda talabalar o ‘zlaridagi 
aw al egallangan bilim va ko‘nikmalarga asoslanib turib kutilgan natija yoki 
yechilish yo ‘lini izlashga tushadi.
Shunday qilib, talabalar biladigan vazifa va uni m ustaqil hal kilinish 
usuli o ‘quv m uam m osi b o ‘la olm aydi, ikkinchidan, b iro r vazifaning 
yechilish usullarini va uni izlash vositalarini bilishmasa ham o ‘quv muammosi 
bo‘la olmaydi.