Тошкент – 002. 2 Тил ва нутқ

Билиб олинг: 
Тил бирликлари ва материалидан фикрни ифодалаш мақсадида фойдаланиш 
жараѐни нутқ саналади. Ҳаѐтнинг турли соҳалари, турлича нутқ вазиятларида 
тилдаги лексик, фразеологик, фонетик ва грамматик воситаларни танлаш ва 
улардан фойдаланиш усуллари ҳам ҳар хил бўлади. Шунга кўра, нутқнинг қуйидаги 
услублари ўзаро фарқланади: сўзлашув услуби, расмий – идоравий услуб, илмий 
услуб, публицистик услуб ва бадиий услуб. 
8-машқ. Гапларни услубий шаклига кўра, гуруҳларга ажратиб кўчиринг. Нуқталар 
ўрнига нутқ услубига хос сўз ѐки феъл шаклини қўйинг. 
1. Мен бу гапни фақат таржима важидан айтаѐтган... йўқ. Ёзувчи ўз она тилиси устига ўз 
замонасининг бой, маданий тилини билмасдан қанот боғламайди. Бунинг мисолини 
адабиѐтимиз тарихида, ҳозирги адабиѐтимизда ... кўриши... мумкин. 2. Булардан биринчи..., 
нутқ маданияти соҳасининг вазифаси тил ва нутқдаги нуқсон ва камчиликларни аниқ..., тўп..., 
уни ўрган... ва бартараф этишдан иборат..., дейилган нуқтаи назар. 3. ¤ша «масала»нг ўрнига 
тушса, дашном...га қалқон бўлиши, ловилла... асабларга сув пуркаб, сени ортиқча, 
дилсиѐҳликлар... асраши ҳам мумкин! (¤.Усмонов). 4. Мен, Расулов Анвар, «Энг яхши 
китобхон» кўрик-танловини ўтказиш . . . лицейимиз кутубхонасидан 10 (ўн)та бадиий китоб 
ол... . 5. Ахир, талаба жамиятнинг олди қатлами саналади-... . Шуни ... керакда «ўқиб уқмаса 
бекор» ... . 

---

15 
15 
12-топшириқ. ¤қиган бадиий асарингиз, севимли газета ѐки журналингиз ва қўлингиздаги 
бирор дарсликдан биттадан ихчам матн танланг. Уларни ўзаро қиѐслаб, тил хусусиятларига 
кўра фарқли жиҳатларини тушунтиринг. 
13-топшириқ. Шеърни ифодали ўқинг. Унинг мазмуни асосида бадиий услубнинг назм 
шаклида ва расмий услубнинг тақриз шаклида матнлар тузинг. Улардаги ўхшаш ва фарқли 
тил хусусиятларини изоҳланг. 
Тилла балиқча 
Тухумдан чиқди-ю, келтириб уни 
Шу лойқа ҳовузга томон отдилар. 
Ташландиқ ушоқ еб ўтади куни, 
Хору хас, хазонлар устин ѐптилар. 
Дунѐда кўргани шу тор ҳовузча 
Ва мудроқ толларнинг аччиқ хазони. 
Менга алам қилар, тилла балиқча 
Бир кўлмак ҳовуз деб билар дунѐни ... 
(Абдулла Орипов)