Тошкент – 002. 2 Тил ва нутқ

Эсда тутинг: 
Аждодларимиз қадимдан тўғри, таъсирчан, чиройли гапиришга интилиш ва 
уларни одатга айлантиришга маърифий-ахлоқий талаб сифатида қараб келганлар. 
Сўзни қадрлаш, яхши сўзлай олиш, сўзлаганда ўйлаб, тушуниб гапириш, чин 
сўзлаш, тилни тийиш, суҳбат сирларини сақлаш, эзма ва вайсақи бўлмаслик 
кабиларга амал қилиш нутқ одобининг асосий талаблари ҳисобланган. Нутқий 
муомаладаги бу одатлар халқимизнинг мангу анъанаси сифатида яшаб ва 
такомиллашиб келмоқда. 

---

13 
13 
Нутқ маданиятини эгаллаш биринчи галда ҳозирги ўзбек тили ва унинг 
мавжуд ифода воситаларини пухта ўзлаштириш, адабий тил меъѐрларига тўлиқ 
амал қилиш каби лисоний омилларга, иккинчидан, сўзлашганда муайян ахлоқ-одоб 
меъѐрларига риоя этиш, ўз ва ўзгалар гапига эътиборли бўлиш, ўринли сўзлаш, 
тинглаш, суҳбатлашиш, мунозара маданиятини билиш каби ижтимоий-руҳий 
омилларга боғлиқдир. 
 
 
 
 
Нутқнинг услубий шакллари 
11-топшириқ. Матн парчаларини ўқиб, уларнинг қайси нутқ услубига хослигини 
аниқланг. Ҳар бир матннинг услубий ўзига хослигини асослаб беринг. 
1. 7-модда. Давлат тили расмий амал қиладиган доираларда ўзбек адабий тилининг 
амалдаги илмий қоидалари ва нормаларига риоя этилади. 
Давлат ўзбек тилининг бойитилиши ва такомиллаштирилишини таъминлайди, шу 
жумладан, унга ҳамма эътироф қилган илмий-техникавий ва ижтимоий-сиѐсий атамаларни 
жорий этиш ҳисобига таъминлайди. 
Янги илмий асосланган атамалар жамоатчилик муҳокамасидан кейин ва Олий Мажлис 
тегишли қўмитасининг розилиги билан ўзбек тилига жорий этилади. 
(«¤збекистон Республикасининг Давлат
тили ҳақидаги қонуни»дан) 
Нотиқлик қадимда Шарқда жуда катта ижтимоий-сиѐсий мавқега эга бўлиб, умумдавлат 
аҳамиятига молик иш ҳисобланган. У бир неча турга ажратилган; 
1. Илмий-сиѐсий маъруза 

---

14 
14 
2. Баҳс-мунозарали нутқ. 
3. Тарғиб ва ташвиқ қилиш руҳидаги нутқ 
4. Марсия нутқи. 
5. Табрик нутқи ва бошқалар. 
Нотиқлик санъати қадимда воизлик санъати деб юритилган. «£омуси усмоний» номли 
луғатда ваъз - «Кишиларнинг қалбини юмшатадиган панд-насиҳатдир», дея таърифланади. 
Ҳақиқатан ҳам, воиз ҳар бир сўзга чиқишда маълум бир ғояни илгари суришни мақсад қилиб 
олади.