Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги самарқанд давлат

Математик тафаккурни ривожлантиришда қуйидаги масалалар 
муҳим аҳамиятга эга: умумий фикрлаш кўникма ва малакаларини 
ривожлантиришга доир; тафаккур усулларига ўргатишга доир; ўқувчилар 
фаолиятларини фаоллаштиришга доир; тадқиқотга доир; исботлашга доир; 
хатоларни топишга доир; софизмларни таҳлил этишга доир; қизиқарли 
масалалар; турли хил ечиш усулларини қўллашга доир; ўқувчилар томонидан 
масалалар тузишга доир ва ҳ.к.
Теорема ва уни исботлашга доир масалалар хусусиятлари теоремада баён 
қилишга зарур математик маълумотлар ва билимларни очиб берувчи; 
исботда фойдаланиладиган математик маълумотларни такрорлаш; теоремада 
баён этилган натижага олиб келувчи исботлашга ва ҳисоблашга доир 
масалалар ечилиши; теорема баёнини ўзлаштиришга доир, теорема исботи 
айрим босқичларини ўзлаштиришга доир ва исботнинг бошқа усулларини 
излашга доир ва теоремада баён қилинган маълумотларни, янги математик 
билимларни қўллай олишга доир машқ ва масалалардан фойдаланиш. 
Қоида, алгоритмни ўзлаштиришга доир масалалар: қоидани қараш 
зарурлиги асосланишига доир; қоидани асослаш учун зарур билимларни ва 
уни бажариш учун кўникмаларни бажариш; алгоритмга кирувчи айрим 
амалларни бажариш; қоидани турли вазиятларда қўллаш. 
Математика бўйича синфдан ташқари ишлар - дарсдан ташқари 
вақтда 
ўқувчилар 
билан 
олиб 
бориладиган 
мажбурий 
бўлмаган 
машғулотларга тушунилади. 
Иккита 
йўналиш 
мавжул: 
бошқалардан 
дастур 
материалини 
ўзлаштиришда орқада қолаётган ўқувчилар билан ишлаш(қўшимча синфдан 
ташқари машғулотлар); математикани ўрганишга бошқаларга қараганда 
қизиқиш ва қобилият кўрсатаётган ўқувчилар билан ишлаш. 
Биринчи йўналиш мактабларда амалга оширилади, индивидуал асосда 
олиб борилади. Асосий мақсади, математика курси бўйича ўқувчилар 
билимидаги камчиликларни ўз вақтида бартараф этиш ҳисобланади. Унинг 

---

қуйидаги хусусиятлари мавжуд: қўшимча синфдан ташқари машғулотлар 3-4 
ўқувчи билан олиб борилади, улар бир хил билим савиясида, қобилияти бир 
хил; бу машғулотлар индивидуаллаштирилган; бир ҳафтада бир марта, 
индивидуал режа бўйича уй иши билан қўшиб олиб борилади; такрорий 
ўтилгандан сўнг якуний назорат ўтказилиб, баҳо қўйилади; таълимий 
характерга эга, “ дидактик материаллар” даги мустақил иш ёки назорат 
ишлардан фойдаланилади; ўқитувчи ўзгаришни таҳлил этиб боради, типик 
хатоларни ўрганади ва бартараф этиш йўлларини излайди.
Иккинчи йуналишда асосий мақсадлар: ўқувчиларда математикага турғун 
қизиқишни 
уйғотиш 
ва 
ривожлантириш; 
ўқувчилар 
билимларини 
кенгайтириш ва чуқурлаштириш; математик қобилиятларни оптимал 
ривожлантириш; математик тафаккур маданиятини таркиб топтириш; 
мустақил ижодий кўникмаларни шакллантириш; математиканинг амалий 
аҳамияти ҳақидаги тасаввурларни кенгайтириш; математик моделлаштириш 
ахамиятини тушуниш; жамоа фаолиятини вужудга келтириш; фаол 
математик фаолиятга кўрсатишга тайёрлаш. 
Синфдан ва мактабдан ташқари ишлар уч хил бўлади: булар синфдан 
ташқари ишлар; мактабдан ташқари ишлар; сиртқи ишлар. 
Синфдан ташқари ишларнинг энг тарқалган турлари мавжуд: математик 
тўгарак, математик ҳафталик, математик кеча, викторина ва конкурслар, 
математик мусобақалар, мактаб математик олимпиадалари, деворий газета, 
ёш математиклар клуби, математик экскурсиялар, синфдан ташқари ўқиш, 
илмий конференциялар ва ҳ.к.лар.