Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Qushlar sinfi — Aves. 
U lar uchishga moslashgan um urtqali hayvonlar 
guruhiga mansub bo'lib, 9000 mingga yaqin turi mavjud. Yer yuzining 
barcha qismlarida uchrab, eng k o 'p turlari tropik iqlim sharoitida yashaydi. 
Ikkita orqa oyoqlari harakatda bo'lsalar, oldingi oyoqlari qanotga aylanib 
3 ta barm oq qoldiqlariga ega. Tanasi kompakt tuzilgan bo'lib, qanot muskul- 
larini biriktirib turgan ko'krak qismi katta bo'ladi. Bosh va‘ skelet suyaklari
94

---

havo bilan to'lgan, dum suyagi kalta bo'ladi. K o‘krak qafasining skeleti kuchli 
rivojlangan. Bosh suyaklari birlashgan, b o ‘yin um urtqasi juda harakatchan, 
bel, dum g'aza va dum um urtqa suyaklari ham birlashgan boMadi. Tanasi 
bezli tuklari bo‘lgan yupqa teri bilan qoplangan. Terisidan tana patlari, 
shoxsimon tangachalar, oyoq barmoqlaridagi tirnoqlar hosil boMib turadi.
K o'krak, bo ‘yin va oyoq muskullari kuchli rivojlangan. U larda ovqat 
h az m q ilishda q a tn a s h a d ig a n tish la ri b o 'lm a y d i. B iroq k en g a y g an
qizilo‘ngachi (buqoqlari) b o ‘lib, u yordam ida ovqat yum shatiladi. Ikki 
palladan iborat jigari, yaxshi rivojlangan o ‘t xaltasi boMadi.
0 ‘pkasi bilan nafas oladi. Q ushlar uchun qush nafas olish xususiyati 
mavjud, ya’ni uchgan vaqtida qanotlarini yoygan paytlarida havo o ‘pka 
orqali o ‘tadi. Bu esa uchish paytida gazlarning intensiv alm ashinishini 
ta ’minlaydi.
Qushlarda ikkita qon aylanish doirasi mavjud boMib, yurak toMiq o ‘ng 
venoz va chap arterial qism larga boMingan. A rterial va venoz q o n lar 
q o ‘shilmaydi. Tana harorati doim iy boMib, 42—45 °C atrofida bo'ladi.
Ayirish sistemasi ikkita buyrak, ikki siydik y o ‘llaridan tashkil topgan 
b o ‘lib, ular kloakaga ochiladi, qovug‘i boMmaydi.
Nerv sistemasi yaxshi rivojlangan boMib, bosh miya qismi yaxshi taraqqiy 
etgan. Bosh miyada nisbatan katta bosh miya yarim shari sezgi qismi b o ‘lib, 
m iyacha ham yaxshi rivojlangan, 12 juft bosh m iya nervlari ham mavjud.
Q u sh lar ayrim jinsli h ay v o n lar g u ru h ig a k irib d em o rfiz m yaxshi 
rivojlangan. Q ushlarning xalq x o ‘jaligidagi aham iy ati beqiyos b o ‘lib, 
ulardan go'sht, tuxum , pux oladilar.
Ba’zi bir M arkaziy Osiyodagi qushlar kana tifi kasalligini tarqatuvchi 
viruslarning m anbayi ham hisoblanadi.
Qushlarning avlodlari qadim iy chopib yuruvchi, sudralib yuruvchilar 
hisoblanadi.