A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

-JJr /2F
Bunda:
N - bankka tashriflar soni;
F - har bir tashrifning xarajatlari qiymati;
Y - qoldagi naqd pullar miqdori (aniq kassa qoldiqlari);
i - omonat bo'yicha tolanadigan bank foiz stavkasi.
Bunga k o la, bankka tashriflar soni oshgan sari xarajatlar ko‘payadi 
va odamlar qolidagi pul miqdori oshib boradi, ayni paytda, esa bankdan 
olinishi mumkin boigan foizlar ko‘rinishidagi daromadlar kamayib 
boradi.
Mustaqillikning dastlabki yillarida bizning respublikada ham 
boshqa barcha sobiq ittifoqdan ajralib chiqqan mamlakatlar qatori 
muomala uchun zarur boigan pul miqdori sobiq «SSSR Davlat banki» 
qollagan kassa rejasini tuzish usuli bilan aniqlanib keldi. Ma’lumki, 
mamuriy buyruqbozlik boshqarish usuliga asoslangan sotsialistik 
jamiyatda ishlab chiqarilgan tovarlar va pulli hizmatlar narhi hamda 
unga asosiy qarama - qarshi ko‘rsatkich boigan ish haqi miqdori 
deyarli o‘zgarmasdi. Bu esa, bank kassalaridan beriladigan va kelib 
tushadigan naqd pullar miqdorini aniq belgilash imkonini berardi.
Bozor iqtisodiyoti munosabatlari to la shakllanib ulgurmagan 
sharoitda bizning respublikada ham kassa aylanmalarini hom chol qilish
94

---

orqali naqd pul muomalasini tartibga solish usulidan foydalanildi. 
Tijorat banklari kassa aylanmalarmi xomcho‘ti faqat choraklik davrlar 
uchun qollanilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki naqd pulga bo‘lgan talab 
va taklifhi o‘rganish maqsadida statistika organlaridan olingan 
ma’lumotlarga asosan quyidagi ishlami amalga oshiradi:
• xalq iste’mol mollarining umimiiy hajmi, turlari bo‘yicha ishlab 
chiqarilishi, chiqarilayotgan mahsulotlar aholi talablariga mos bo‘lishi 
borasida doimiy monitoring olib boradi, tayyor sanoat mahsulotlarining 
qoldiglni, savdoning ahvoli va tovar zaxiralarining holatini, chakana 
savdo tarmog‘idagi tovar zaxiralari tarkibini tovar aylanmasining 
moljaldagi hajmining bajarilishini tahlil qiladi;
• aholining tovarlar va xizmatlarga boigan ehtiyoji qanday 
qondirilayotganini o'rganadilar hamda ana shu o‘rganish natijalaridan 
aholining tolovga qobil talabini qondirishni yaxshilash yuzasidan 
takliflar ishlab chiqadi;
• pul 
muomalasining 
holatini 
hamda 
uning 
tavsiflovchi 
ko‘rsatkichlami tahlil qilish asosida tegishli idoralar bilan birgalikda pul 
muomalasini barqarorlashtirish, tashkilotlaming naqd pulga boigan 
ehtiyojlarini uzluksiz qondirishga qaratilgan takliflar ishlab chiqib, 
joylardagi davlat boshqaruv organlari muhokamasiga qo‘yadilar.