A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

tartibga solib turiladigan va
suzib yuruvchi
usullari mavjud.
Tartibga solinadigan valuta kursi nazariyasi tarafdorlari valuta 
kursini davlat tomonidan tartibga solish orqali uni mamlakat 
iqtisodiyotini rivojlantirishning qo‘shimcha mexanizmi ekanligini 
ta’kidlaydi. Fransiya iqtisodchisi Dj. Mid, R. Mandellning fikricha 
xalqaro bozorlarda valuta kursining doimiy ravishda o‘zgarishi milliy 
iqtisodiyotga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, chunki davlat har doim ham undan 
samarali foydalana olmasligi mumkin, shuning uchun ham davlat milliy 
valuta kursini iqtisodiyotning samarali rivojlanish yo‘nalishidan kelib 
chiqib o zi belgilashi lozimligini ta’kidlaydi, Amerikalik iqtisodchi 
E.Bimbaum valuta kursi davlatlararo tashkil etilgan xalqaro moliyaviy 
tashkilotlaming o ‘zaro kelishuvi asosida o'matilishi lozimligini 
ta’kidlaydi.
Valutaning suzib yuruvchi kursining nazariyasi tarafdorlari asosan 
neoklassik yo‘nalishdagi iqtisodchilar hisoblanadi. Jumladan, ulaming 
qatoriga M. Fridmen (Chikago maktabining yoiboshchisi), F. Maxlup 
(Prinston universiteti), A. Lindbek (Stokgolm universiteti), G. Djonson 
(Chikago va London universitetlari), L. Erxard, G. Girsh. E. Dyurr 
(Germaniyaning Frey burg maktabi) va boshqalar kiradi.
274

---

Valutaning suzib yuruvchi kursining qattiq valuta kursidan 
quvidagi afzalliklari mavjud:
• mamlakat to‘lov balansini avtomatik tarzda tartibga soladi;
• mamlakatning ijtimoiy - iqtisodiy yo‘nalishlari bo‘yicha 
siyosatni tashqi aralashuvsizlar tanlash imkoniyatini beradi;
• valuta savdosini rivojlanishiga keng imkoniyat beradi, bozordagi 
talab va taklif asosida kimdir yuttiradi kimdir esa yutadi;
• xalqaro savdoni rivojlanishini rag‘batlantiradi;
• valuta bozori valuta kursini davlatga nisbatan tez va aniqroq 
aniqlash imkoniyatini beradi.
Har bir mamlakat valuta kursining qanday usulini joriy etishni 
mustaqil hal etadi. Bunga qator omillar ta’sir etadi, jumladan, 
mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy holati, mamlakat bank tizimida pul -
kredit siyosatining o‘ziga xos xususiyatlari, iqtisodiyotning barqarorligi 
va raqobatbardoshligi kabilar shular jumlasidandir.
Valuta 
kursining 
tartibga 
solinadigan 
usuli 
amaliyotda 
qo‘llanilganda milliy valutaning kursi asosan Markaziy bank tomonidan 
o‘matiladi, valuta kursining ushbu turi asosan iqtisodiyotni mamuriy 
boshqarish sharoitiga xosdir. Bu sharoitda valuta kursi mamlakat 
Markaziy banki tomonidan derektiv ko‘rsatilgan tarzda joriy etilib, tovar 
va xizmatlar bahosi mamuriy usulda joriy etiladi. Bunday sharoitda, 
asosan 
milliy 
valutalar 
boshqa 
mamlakat 
valutasiga 
erkin 
ayirboshlanmaydi.
Valuta kursining suzib yuradigan turi, bozor iqtisodiyoti 
sharoitidagi tovar - pul munosabatlarida keng joriy etilib, bunda milliy 
valutalaming xorijiy mamlakatlar valutasiga nisbatan kursi talab va 
taklif asosida o‘matiladi.