Битираётган мутахассисларни тайёрлашнинг сифатига қўйиладиган талабларнинг кескин ошиб кетгани, мураккаб масалаларни ечишга фанлараро ёндашувнинг зарурияти

Matritsali kompyuterlar. 
Fizika va texnika fanlarida echilishi kerak 
bo‘lgan masalalarda – matritsalar shaklidagi massivlar yoki turli xil 
tartiblangan strukturalar ustida amallar bajarish talab etiladi. Ko‘p hollarda 
ana shu xildagi to‘plamlar tarkibiga kirgan turli ma’lumotlar to‘plamlari 
ustida - 
bir vaqtda bir xil hisoblashlarni
bajarish kerak bo‘ladi. Bunday 
hisoblashlarni bajarish uchun yaratilgan dasturlarning tartiblanganligi va 
strukturalanganligi, ularning alohida-alohida bo‘laklarini parallel tarzda 
bajarish bilan hisoblashlarni anchagina tezlashtirish mumkin ekan. Katta-
katta ilmiy dasturlarni bajarilishini tezlashtirishning ikki xil sxemasi 
mavjud: 
1.Bitta protsessorni kengaytirish. 
2.Hisoblashlarni bajaruvchi ko‘p protsessorlardan foydalanish. 
Birinchi sxema asosida qurilgan protsessorlar 
matritsali
va 
vektorli
 
protsessorlar deb ataladi. Bunday protsessorlar asosida qurilgan 
kompyuterlar esa 
matritsali kompyuterlar
deb ataladi. 
Matritsali protsessor 
(Array processor)
deganda – bir vaqtda ko‘p 
sonli ma’lumotlar, ya’ni matritsaning elementlari ustida, bir-xil ketma-
ketlikdan iborat buyruqlarni, ya’ni bir hil amalni bajaradigan ko‘p sonli 
protsessorlar tushuniladi. Ushbu g‘oya asosida qurilgan dastlabki 
kompyuter, 1972 yili AQSHning Illinoys universitetida qurilgan ILLIAC 
IV kompyuteri hisoblanadi.

---

108 
Rejaga asosan bu kompyuter protsessori, har birida 8x8 o‘lchamdagi 
matritsa shaklida joylashtirilgan 64-tadan protsessori bo‘lgan 4-ta 
kvadrantdan iborat bo‘lishi kerak edi. Jami 64x4 = 256-ta protsessor (3.24-
rasm). 
 
3.24-rasm. ILLIAC IV kompyuterining matritsali protsessori. 
Har bir kvadrant alohida boshqarish blokiga ega bo‘lib, bu bloklar kvadrant 
tarkibidagi protsessorlarga bir xil buyruqlarni jo‘natib turgan. Kvadrant 
tarkibiga kirgan protsessorlarning har biri o‘ziga tegishli bo‘lgan xotiradan 
olingan ma’lumotlardan foydalangan. Bunday kvadrant yordamida bir 
sekundda suriluvchi nuqtali sonlar ustida 50 mln. amal bajrishga erishilgan. 
To‘rtta kvadrant bilan esa, sekundiga 1 mlrd. amal bajarish ko‘zda tutilgan. 
Biroq tarkibida to‘rtta kvadrantdan iborat bo‘lgan, jami 256-ta protsessorli 
matritsali protsessorni, ya’ni ko‘p yadroli protsessorni qurish anchagina 
mablag‘ talab qilganligi sababli, ILLIAC IV kompyuteri protsessorining 
64-ta protsessordan iborat bo‘lgan – bitta kvadrantli varianti ishlab 
chiqilgan halos (3.24-rasm). 
Fon-neyman arxitekturasidan anchagina farq qiladigan ushbu 
arxitektura, Flin klassifikatsiyasiga asosan 
SIMD 
(Single Instruction-
stream Multiple Data-stream) 
ko‘p ma’lumotlar oqimiga ega bitta 
buyruqlar oqimi arxitekturasi deb ataladi (rus tilida - один поток команд с 
несколькими потоками данных).

---

109 
Ko‘p protsessorli kompyuter hisoblangan vektor protsessorli