6-Mavzu. Axloqiy qadriyatlar falsafasi (Etika) Reja

Promiskuitet 
(lot. promiscuus – aralash, umumiy) – insoniyat jamiyatida nikoh va 
oilaning hech qanday shakllari o`rnatilmagan davrdagi jinslar o`rtasidagi tahmin 
qilingan hech kim tomonidan cheklanmagan munosabatlar.
Guruhiy nikoh ibtidoiy jamiyatda mavjud bo`lgan. Ibtidoiy jamiyat qon-qorindoshlik 
rishtalari bilan bog`langan kishilar guruhlari – urug`lardan tashkil topgan. Urug` ichida 
jinsiy muloqatlar chegarangan bo`lib, ota-onalar va farzandlar, aka-uka va opa-singillar 
o`rtasida muloqatlar taqiqlangan. Natijada guruhiy nikohlar vujudga kelgan va unda 
nikoh munosabatlari o`rug`lar o`rtasida o`rnatilgan. Bitta urug`ning barcha ayollari 
boshqa urug`ning barcha erkaklari uchun xotin hisoblangan va aksincha. Farzandlar o`z 
onalari o`rug`lariga kiritilgan. Urug`da tashqaridan kelgan erkak ayollarga muayyan 
darajada tobe bo`lgan. Ushbu holat matriarxat nomini olgan. 
Keyinchalik p
oligа́miya (yunon. πολύς - «ko`p sonli» va γάμος - «nikoh»), 
ko`pnikohlik – nikohning shunday turiki, unda er yoki xotin bir vaqtning o`zida bir 
nechta turmush o`rtog`iga ega bo`ladi. Poligamiyaning turlari: poliandriya – jamiyat 
tomonidan sanktsiyalangan ayol kishining bir vaqtning bir nechta erga ega bo`lishi. 
Juda kam uchraydigan nikoh turi. Janubiy Hindiston va Tibetdagi ba`zi jamiyatlar misol 
bo`la oladi. Bu erda ayol kishi erga chiqqanda avtomatik ravishda o`z erining barcha 
aka-ukalariga xotin hisoblanishi me`yoriy holat hisoblanadi va ular hammasi birga 
yashaydi. Janubiy Hindistonda poliandriyaning vujudga kelishining asosiy sababi ushbu 
hududda erkak kishilar sonining ayol kishilarga nisbatan ancha ko`payib ketishidir
1
. 
Poliginiya - jamiyat tomonidan sanktsiyalangan erkak kishining bir vaqtning bir 
nechta xotinga ega bo`lishi. Aslida poliginiya ruxsat etilgan jamiyatda aksariyat 
erkaklar bir xotinga ega. Bir nechta xotin olish huquqidan ko`pincha yuqori ijtimoiy 
mavqega ega bo`lgan shaxslar foydalanadi. Bundak cheklovlar mavjud bo`lmagan 
jamiyatlarda poliginiyaning tarqalishini iqtisodiy omillar va jinslarning nisbati tiyib 
turadi. SHunisi ayonki, ayollarning soni erkaklarning aksariyat qismiga bir nechta 
xotinga ega bo`lish imkoniyatini beradiganday darajada ko`p bo`lgan jamiyatlar mavjud 
emas
2
. 
Xususiy mulkchilikning vujudga kelishi, chorvachilik, dehqonchilikning rivojlanishi 
va bunda erkak kishining asosiy o`rinni egallashi erkak kishi mehnatining ijtimoiy 
mohiyatining o`sishiga olib keldi. erkak kishi oila boshlig`i bo`lib boshlaydi. Xususiy 
mulkchilik mulkdorning - erkakning to`plangan boylikni ko`paytirishga va o`z 
farzandlariga meros qilib qoldirishga intilishini oshirdi. Natijada monogam patriarxal 
oila paydo bo`ladi, ya`ni ota-patriarx boshqaradigan, o`z bolalari, nabiralari bilan o`ziga 
xos obshinalar – jamoalar vujudga keladi. 
Patriarxal oila ibtidoiy jamiyatning tarqalib, o`rniga quldorlik jamiyatining vujudga 
kelish davri uchun xosdir. Xususiy mulkchilik monogamiya xususiy mulkning paydo 
bo`lishi natijasi sifatida tasdiqlandi, ammo o`z-aro muhabbat natijasi sifatida emas. 
Nikohga kirayotganlarning o`z-aro muhabbati to`g`risida odatda hech kim qiziqmasdi, 
ularning xohish-irodasi, agar ular iqtisodiy hisob-kitobga to`g`ri kelmasa, e`tiborga ham 
olinmagan.
Quldorlik jamiyatida nikoh faqat erkin fuqarolar o`rtasida amalga oshirilgan. Qullar 
o`rtasidagi er-xotinlik faqat jinsiy aloqalar hisoblangan. Quldor er va xotinni va 
ularning farzandlarini bir-birdan ajrata olgan, ularni turli kishilarga sotish huquqiga ega 
bo`lgan. 
1
Фролов С.С. Социология: Учебник. – 3-е изd. dоп. – М.: Гарdарики, 2001, 166-б.
2
Гиddенс Э. Социология. – M.: Еdиториал УРСС, 1999, 277-б.
Monogam-patriarxal nikoh 

---

Feodalizmda monogam oila doirasida nikohli xotin roli va obro`si bir muncha oshgan. 
Chunki oila boshi – feodal ko`pincha uyida bo`lmasdi, u o`z sin`orii xizmatida, harbiy 
safarlarda ko`plab qolib ketgan va xo`jalik xotin zimmasiga tushgan. Dehqon oilasida 
xotin to`laligicha eriga bo`yinsungan va takdiri oson kechmagan. 
Feodal jamiyatda nikohni deyarli bekor qilib bo`lmagan. CHerkov nikoh o`qish 
huquqini monopol darajada o`zlashtirib olgan. Diniy axloq xotinni eriga yanada 
kuchliroq miqlab qo`ygan.