Taniberdiyev Akmal Abdug’anievich yengil atletika va uni o’qitish metodikasi

Sapchishga tayyorlanish va sapchish. 
Asosiy vazifa – “uloqtiruvchi-
snaryad” tizimiga optimal boshlang’ich tezlik berishdir. Ushbu holda optimal 
tezlik deganda final kuchlanishni bajarishda eng qulay sharoitlarni yaratish uchun 
sportchi o’z harakatlarini nazorat qilishga qodir bo’lgan eng katta tezlik 
tushuniladi.
Itqituvchi sapchib yoki aylanma harakat bilan yugurib kelishda erishgan 
energiya burchak tezligi kattaligiga tana og’irligiga va uning aylanish radiusiga 
to’g’ridan-to’g’ri bog’liq. Aylanish radiusi oshishi bilan burchak tezligi o’shanday 
bir xil bo’lganda snaryad tezligi ortadi. Burilish shaklidagi yugurib olishda 
uloqtiruvchi faqat oyoqlari bilan yerga tayangan holatdagina snaryadga tezlanish 
qo’shishi mumkin. Boz ustiga, qo’sh tayanch holatda sportga yakka tayanch 
holatiga nisbatan snaryadga katta kuch bilan ta’sir ko’rsatadi va unga katta 
tezlanish beradi. Shuning uchun uloqtiruvchi yakka tayanch holatida, ayniqsa 
tayanchsiz holatda turish vaqtini minimumgacha qisqartirishi lozim.
Snaryadning to’g’ri chiziqli tezligi aylanishning o’shanday bir xil burchak 
tezligida uning harakat yo’li uzunligiga bog’liq. Yo’l qancha uzoq bo’lsa, snaryad 
shuncha ko’proq tezlik olishi mumkin.
Aylanib turib itqitishda markazdan olib qochuvchi kuch paydo bo’ladi, u 
to’g’ri chiziqli tezlik kattaligiga bog’liq. Markazdan qochuvchi kuch qarama-
qarshi yo’nalishda ta’sir ko’rsatadi, uni itqituvchi snaryadga tezlik berishda saqlab 
turadi. Uni quyidagi formula bo’yicha aniqlash mumkin:
;
.
.
2
r
mv
c
g
f

bu yerda f g.c. – markazdan qochuvchi kuch; m – snaryad og’irligi; v – uning 
boshlang’ich uchib chiqish tezligi; r – snaryadning aylanish radiusi.
Uloqtirishda har qanday usul bilan tezlik olishda optimaldan yuqori 
darajada tezlikni oshirish (bunda harakatlarni nazorat qilish yo’qotilsa) salbiy hol 
sanaladi. Biroq bu uloqtiruvchi tayyorlanish jarayonida o’zi uchun optimal tezlik 
olish tezligining oshishiga erishmasligi kerak degani emas. Sapchib tezlik olishdan 

---

99 
ko’ra aylanib tezlik olishda yo’l uzayadi, ammo unda doimo bir nuqtaga final 
harakatiga kelish murakkab, chunki ozgina o’zgarish bo’lsa, yadro sektor 
chizig’idan chetga chiqib ketish ehtimoli bor. Aylanib itqituvchi sportchini 
koordinastion qobiliyati yaxshi rivojlangan bo’lishi kerak. Sapchib itqitishda esa 
yo’l to’g’ri va doimo bir holatga kelib itqitishga imkoni bor. Shuning uchun 
uloqtiruvchi o’z imkoniyatlariga mos holda tezlikni rivojlantirishi hamda hosil 
bo’lgan energiyadan snaryad harakatini tezlashtirish uchun oqilona foydalanishi 
zarur.