Favqulodda vaziyatlarni bartaraf qilish hamda tizimni takomillashtirish

Vakuum tizimini takomillashtish bo‘yicha xulosa va tavsiyalar 
Haydalayotgan suyuqlikning fizik xususiyatlari oqimli nasoslarning uzatib 
berishiga (sarfiga) katta ta’sir ko‘rsatadi. Qovushqoq suyuqlik yoki bug‘lari yuqori 
elastik bo‘lgan suyuqliklarni so‘rishda nasosning uzatish qobiliyati keskin 
kamayadi. Misol uchun, suvning tavsifiga nisbatan qovushqoqligi yuqori bo‘lgan 
ko‘pik hosil qiluvchi suyuqlik yoki bug‘larining elastikligi yuqori bo‘lgan 
brometilni uzatishda suvga nisbatan mos ravishda 15 va 40 foizga pasayadi.
Yong‘in va avariya-qutqaruv texnikasida oqimli nasoslarning ikki turidan – 
gaz va suv oqimli nasoslardan keng foydalaniladi. Gaz oqimli nasos vakuum 
tizimlarida, suv oqimli nasos esa ko‘pik qorishtirgich va gidroelevator sifatida 
qo‘llaniladi.
Hozirgi vaqtda yong‘in-qutqaruv qismlarida foydalanib kelinayotgan АЦ-40 
Зил-130 avtomobillari nasos bilan ishlaganda daqiqasiga 0.33 litr/daq, nasossiz 
ishlaganda esa 0.15 litr/daq yoqilg‘i sarf qiladi.
Bu turdagi avtomobillarda ochiq suv havzalaridan suvni so‘rib olishda gaz 
oqimli vakuum hosil qilish tizimidan foydalaniladi. Bu dvigateldan chiqayotgan 
gaz chiqindilari hisobiga gaz oqimli vakuum apparat bo‘shlig‘ida hosil bo‘ladigan 
siyraklanish natijasida nasos ichidagi havoni chiqarib tashlashga moslangan. 
Demak, suvni so‘rib olishda dvigatel statsionar holatda taxminan 5 daqiqa nasos 
bilan ishlashga majbur bo‘ladi. Bu esa har safar ochiq suv havzasida nasos 

---

72 
yordamida suv tortilganda (5x0.33) 1.65 litr yoqilg‘ining sarf bo‘lishiga olib 
keladi. 
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, yong‘in o‘chirish avtomobillarida 
ochiq suv havzalaridan suvni tortib olishda yoqilg‘i sarfini kamaytirish va 
dvigatelning 
ishlash 
vaqtini 
oshirish 
maqsadida 
yong‘in 
o‘chirish 
avtomobilllarining tormoz tizimini hamda ilashish muftasini havo ta’minlaydigan 
ballonlardan (resiver) vakuum hosil qilishda foydalanish tavsiya etiladi. Bunda 
avtomobilning konstruksiyasiga qo‘shimcha havo ballon jihozlanadi va 
qo‘shimcha resiverlar gaz oqimli vakuum apparat vazifasini bajaradi.