Namangan davlat universiteti madaniyatshunoslik

Nazorat savollari. 
1.
Madaniyat va san'at muassasalarida ma'naviy-ma'rifiy ishlarni tashkil etish xaqida 
nimalarni bilasiz? 
2.
“Ma'naviy-ma'rifiy ishlar samaradorligini oshirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar 
to‘g‘risida”gi (2019.03.05). PQ-4307 qaror mazmun-mohiyati xaqida nimalarni bilasiz? 
3.
Faol fuqarolik pozitsiyasini shakllantirish deganda nimani tushunasiz? 
4.
“Mahalla-tuman-viloyat-respublika” tamoyili xaqida nimalarni bilasiz? 

---

115 
5.
Jamiyat taraqqiyotining asosi nimada? 
6.
Mahallabay ishlash xaqida nimalarni bilasiz? 
Mavzu:Muzeylar va ko‘rgazma zallari faoliyatida targ‘ibot masalalari. 
Reja: 
1.
Muzeylar Renovatsiya dasturi.
2.
O‘zbekistonda faoliyat ko‘rsatayotgan muzeylar faoliyati. Tashkil etish va boshqarish 
masalalari. 
3.
”O‘zbekiston tarixi” muzeyi misolida targ‘ibot ishlarini yo‘lga qo‘yish. 
Tayanch iboralar. 
Muzeylar Renovatsiya dasturi. O‘zbekistonda faoliyat ko‘rsatayotgan muzeylar faoliyati. 
Tashkil etish va boshqarish masalalari.”O‘zbekiston tarixi” muzeyi misolida targ‘ibot ishlarini 
yo‘lga qo‘yish. 
O’zbekistonda mavjud muzeylar va ulardan foydalanish. Turli kolleksiyaga ega bo’lgan 
muzeylarning mavjudligi O’zbekistonning ijtimoiy va madaniy rivojlanishini xususiyatlarini 
aks etdiradi. Muzeylar madaniy, tarixiy, badiiy me’rosimiz, xalqlar dini va e’tiqoti, ularning
an’analari bilan tanishtirib, yoshlarimizni vatanparvarlikka va buyuk ajdodlarimiz 
bilan faxrlanishga o’rgatadi. Davlatimiz mezeylarni rivojlanishi, yodgorliklarni tiklanishga 
katta ahamiyat beradi. Temuriylar tarixi muzeyining yaratilishi bunga misol bo’la oladi.
Respublika muzeylarining ichida 3 ta muzey-qo’riqxona: Samarqand, Buxoro, Xiva («Ichan-
Kala»); 3ta yirik badiiy muzeylari: O’zbekiston Davlat san’at muzeyi (Toshkent shahari); Davlat 
xalq-amaliy san’ti muzeyi, Nukus shaharidagi Saviskiy nomidagi Davlat san’at muzeyi mavjud. 
O’zbekistonda yagona bo’lgan Tabiat muzeyi 120 yildan beri mavjuddir. Muzey jamgarmasida 
1.5 mln. ekponatlar bor. Qadimiy muzeylardan biri 
O’zbekiston xalqlarining tarixi 
muzeyi 
respublika 
tarixini o’rganish bo’yicha ilmiy tekshiruvlar olib boryapti. 
A.Navoiy nomidagi 
Davlat adabiyot muzeyi juda katta kitob va qo’lyozma jamgarmasiga ega. O’zbekiston tibbiyot 
muzeyi (Toshkent) tibbiyot bilimlari tashviqoti, ekologiya muammolari, sanitariya va gigiyena 
tarixi bilan tanishtiradi. Abu Ali ibn Sinoga bagishlangan zali bor. Toshkentda Olimpiya shon-
sharafi muzeyi, Urush va mehnat sharafi muzeyi, kino san’ati muzeyi tashkil qilingan; badiiy 
ko’rgazma 
direksiyasi, 
RTVS 
«O’zeksposentr», 
U.Tansikbayev, 
Tamara xonum, 
A.Qahhor, G’afur G’ulom 
muzeylari 
ishlaydi. 
Har bir 
viloyatda 
o’lka muzeylari 
mavjud. Angren, Sirdaryo, Urganchda badiiy galereyalar ochilgan. Respublika muzeylari 
shuningdek turli ekskursiya, ma’ruza, adabiyot kechalari, Mustaqillikka, «Navro’zga» 
bag’ishlagan etnografik ko’rgazmalari va b. o’tkazadi. O’zbekiston madaniyati vazirligi xalqaro 
«Oltin meros» xayriya fondi, Badiiy akademiyasi bilan birgalikda muzeylarning kelajak
faoliyatini yaxshilash dasturini yaratdi. 
Respublikaning 
madaniy 
hayotidagi 
yutuqlarini 
tashviqot qilish maqsadida «Moziydan sado» jurnali yaratildi. Xorij tajribasidan ma’lumki 
muzeylardan turizm faoliyatida keng foydalaniladi. Shu sababdan mavjud muzeylarimizni keng 
targ’ibot qilish orqali turizm maqsadida foydalanish hozirgi kunning dolzarb masalasidir.
Muzeyni jamiyatning pedagogik jarayoniga kiritish imkoniyatlari nuqtai nazaridan oldingi 
bandda ko'rib chiqilgan muzey aloqasining xususiyatlari muzey faoliyati vositalaridan 
foydalanish orqali jamiyatning ta'lim faoliyati imkoniyatlarini kengaytiradi. Bugungi kunda 
muzey faoliyatining shakl va vositalarining ta’lim jarayoniga kiritilishini yangilik, 
17-18-asrlarda pedagogikaning rivojlanishi. (Ma'rifat davri) shaxsning o'zini, uning tuzilishini 
hisobga olgan holda shaxsni tarbiyalashni taklif qildi. XIX-XX asrlar. Mahalliy pedagogikada 
bolaga, uning psixologik va yoshiga bog'liq individualligi, o'ziga xosligi va o'ziga xosligi 
bo'lmagan taqdirda, hech qanday tanlovni ta'minlamaydigan jamiyatning me'yoriy qadriyatlari va 
munosabatlariga asoslangan tarbiyaga yo'naltirilganlik mavjud edi. ijodiy salohiyat. Shunga 
qaramay, yetakchi pedagoglar tomonidan shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvning rivojlanishi 19-

---

116 
asr o‘rtalarida boshlangan. K.D.Ushinskiy shaxsni kompleks tarbiyalash haqida gapirdi. 
Germaniyada "shaxs pedagogikasi" yo'nalishi shakllandi. XX asr boshlarida F. Allport. shaxsni 
intellektual, hissiy, kuchli irodali, samarali va amaliy tomonlari asosida o‘rganish va 
rivojlantirishga yaxlit yondashuv g‘oyasini ilgari suradi. XX asrning ikkinchi yarmida. B.Skinner 
shaxsni tarbiyalash va rivojlantirishda rag'batlantirish nazariyasini taklif qiladi: bolaning ijtimoiy 
moslashuvi, yaxlit yondashuv, mas'uliyatni tasdiqlash, fuqarolik, avtoritar pedagogikadan voz 
kechish, tarbiya va rivojlanishga bosqichma-bosqich yondashuv, kognitiv faollikni 
rag'batlantirish. , pedagogik texnologiyalar vositalari orqali axloqiy xulq-atvor. XX asr oxirida. 
A.Maslou insonparvarlik shaxsini tarbiyalash kontseptsiyasini taklif qiladi, bu erda shaxs 
shaxsning ajralmas qiymati sifatida harakat qildi: kognitiv salohiyat, ijodiy iste'dod, mustaqillik. 
Usullarning o'zi va ularni qo'llash haqidagi bilimlarni kengaytirish nuqtai nazaridan tizimni 
konkretlashtirish bugungi kunda ham davom etmoqda. 
Jamiyatning kognitiv va madaniy ehtiyojlarini qondirish uchun muzey o'z kolleksiyalaridan 
bilimlarni tarqatish va ommalashtirish uchun foydalanadi. Shu asosda u tarbiyaviy va targ‘ibot 
vazifalarini bajaradi va shu tariqa ilmiy-ta’lim muassasasi vazifasini bajaradi. 
Shunday qilib, muzey faoliyatining o'ziga xosligi tabiat, tarix va madaniyat yodgorliklari 
kolleksiyalari bilan belgilanadi. 
Muzey kolleksiyasiga kiritilgan yodgorliklar odatda muzey ashyolari deb ataladi. Muzey ashyosi 
tabiat va ijtimoiy hayotdagi faktlar, hodisalar, hodisalar, jarayonlarning hujjatli dalili (birlamchi 
manba) hisoblanadi. Muzey ashyosining qiymati u tashuvchisi bo‘lgan ma’lumotlarning ijtimoiy 
ahamiyati – ilmiy, tarixiy, madaniy, badiiy va estetik qiymati bilan belgilanadi. 
Ko'rsatilgan belgilarga ega bo'lgan, lekin muzeyga tegishli bo'lmagan, ya'ni mavjud bo'lgan 
muhitda (moddiy va ma'naviy madaniyat yodgorliklari) yoki tabiiy muhitda (tabiiy ob'ektlar) 
bo'lgan ob'ektlar odatda muzey qiymati ob'ektlari deb ataladi. 
Muzey buyumlari, shuningdek, muzey qimmatli buyumlari kiyim-kechak, vizual, yozma 
manbalarni o'z ichiga oladi. Audiovizual texnik vositalarning rivojlanishi bilan kino va foto 
manbalar muzeylar kolleksiyalarida tobora ortib bormoqda. 
Muzey buyumlari o‘zining haqiqiyligi, ishonchliligi va tashqi ifodaliligi tufayli alohida 
ishontirish, isbotlash va hissiy ta’sirga ega. 
Muzey ob'ektlariga xos bo'lgan xususiyatlar muzey ma'lumotlarining o'ziga xosligini belgilaydi. 
Bu muzey fondlari va ekspozitsiyalarida ma’lum bir ilmiy tizimda tartibga solingan, muzey 
ashyolari orqali hujjatlashtirilgan va muzey ashyolari orqali uzatiladigan, tabiat yoki ijtimoiy 
hayotda sodir bo‘ladigan muayyan jarayonlar, hodisalar, hodisalar, faktlar haqidagi bilimlar 
yig‘indisidir. 
Muzey ma'lumotlari muzey nashrlari orqali ham uzatiladi: kataloglar, yo'riqnomalar, bukletlar, 
ilmiy-ommabop adabiyotlar, muzey ashyolarini o'rganishga asoslangan ilmiy ishlar 
Muzey ma'lumotlarining ob'ektivligi, ishonarliligi va emotsionalligi muzeyning o'zining ta'lim va 
tarbiya funktsiyasini, ilmiy va ma'rifiy faoliyatini amalga oshirishi uchun eng muhim shartlarni 
yaratadi. Yosh avlodga estetik tarbiya berish, madaniy merosni rivojlantirishda muzeylar muhim 
o‘rin tutadi. 
Muzeylarning bunday imkoniyatlaridan maktabda keng foydalanilmoqda. Muzeyning ijtimoiy 
funktsiyalariga mos keladigan muzey faoliyatining asosiy yo'nalishlarini tavsiflaymiz. 
Muzey fondlarini sotib olish - muzey qiymatiga ega bo'lgan narsalarni aniqlash, tanlash va sotib 
olish. U aniq dastur (yoki reja) asosida, asosan, ekspeditsiyalar - tabiatshunoslik, tarixiy, 
maishiy, etnografik, arxeologik va hokazolar, xizmat safarlari, aholidan xaridlar orqali amalga 
oshiriladi. Muzey ashyolari ko‘pincha muassasa va tashkilotlar, jismoniy shaxslar tomonidan 
muzeyga topshiriladi. 
Fond ishi - mafkuraviy yig'ilishlarni hisobga olish, o'rganish, saqlash. Muzey ashyolarini 
zamonaviy ilmiy va o‘quv maqsadlarida foydalanish uchun ilmiy jihatdan tayyorlash va ularni 
kelajak avlodlar uchun saqlashga qaratilgan. 
Ekspozitsiya ishi - aniq muzey ma'lumotlarini etkazish uchun muzey ekspozitsiyalari va 
ko'rgazmalar qurish. Uning vazifasi muzey ashyolari kolleksiyasini ta’lim aylanmasiga joriy 

---

117 
etishdan iborat. 
Ilmiy-ma'rifiy ishlar muzey ekspozitsiyalari asosida ekskursiyalar, ma'ruzalar, 
maslahatlar, mavzuli tadbirlar va boshqalar shaklida amalga oshiriladi.
Demak, muzey muzey 
ashyolari asosida hujjatlashtirish, ta’lim va tarbiya vazifalarini bajaradigan ilmiy-tadqiqot va 
ta’lim muassasasidir. Muzeyning ijtimoiy funktsiyalari muzey kolleksiyalarini olish, hisobga 
olish, saqlash, o'rganish, ko'rgazmaga qo'yish va targ'ib qilish jarayonida amalga oshiriladi.
Muzey ko'pincha maktabga qiyoslanadi, chunki uning taniqli pedagogik yo'nalishi. To'g'ri, bu 
maktab g'ayrioddiy, chunki bu erga kelganlar nafaqat bilim oladi, balki inson bo'lishni ham 
o'rganadi. Uni tugatishning iloji yo'q, chunki muzey zallariga tashrif buyurgan bola ham, kattalar 
ham insoniyatning ijodiy dahosi tomonidan yaratilgan narsadan noma'lum yangi narsalarni kashf 
etadilar. Siz bu xazinalarni butun hayotingiz davomida tushunishingiz mumkin. 
K
o'rgazma faoliyati kompaniyalarga o‘z mahsulotlarini bozorda ilgari surish, hamkorlar bilan 
ishbilarmonlik aloqalarini qo‘llab-quvvatlash va o‘z professional sanoatidagi so‘nggi 
tendensiyalardan xabardor bo‘lish imkonini beruvchi eng muhim vositadir. Ko'rgazma 
faoliyatining asosiy tushunchasi har bir eksponentga o'z kompaniyasini taqdim etish uchun eng 
keng imkoniyatlarni taqdim etish va shu bilan ixtisoslashtirilgan ko'rgazmalarda ma'lum bir 
sohada sodir bo'layotgan voqealarning eng to'liq tasvirini namoyish etish. Yuzlab xodimlar 
ekspomarkazning o'zida va Krasnaya Presnyadagi zallarda o'z ko'rgazmalarini o'tkazadigan 
kompaniyalarda ishlamoqda. Har bir ko'rgazma ishtirokchisi bu borada ishlamoqda va faqat bu 
odamlarning birgalikdagi mehnatidan biz juda faxrlanamiz: keng, yorqin, rang-barang va 
samarali ko'rgazma dasturi. Har yili ikki millionga yaqin odam Expocentre-ga tashrif buyuradi 
va uning pavilyonlarida o'z biznesini rivojlantirish uchun yangi g'oyalar, ishonchli hamkorlar va 
doimiy mijozlarni topadi. 
Jahon hamjamiyatida O‘zbekiston Respublikasining ijobiy imidjini shakllantirish va 
mustahkamlash, respublikaning muzey to‘plamlaridagi boy tarixiy va madaniy merosini keng 
targ‘ib qilish, teatr san’atini ommalashtirish, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasida turizm sohasini yanada rivojlantirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida” 2019-yil 13-avgustdagi PF-5781-son 
Farmoni
 ijrosini ta’minlash 
maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 23-maydagi 
“O‘zbekiston Respublikasida muzey va teatrlarning marketing faoliyati samaradorligini oshirish 
to‘g‘risida”gi 325-son qarori qabul qilindi. Qarorga binoan O‘zbekiston Respublikasi Madaniyat 
vazirligi va Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasining quyidagilarni nazarda tutuvchi “Jonli 
muzey” va “Muhtasham teatr” loyihalarini amalga oshirish taklifiga rozilik berilsin: 
-
muzeylar va teatrlarda, shuningdek. ularga tutash hududda interfaol zonalarni yaratish; 
-
muzeylarda xorijiy tillarni mukammal biladigan gid (gid-tarjimon), muzey brendini 
targ‘ib qilish bo‘yicha marketolog va uning xizmatlarini monetizatsiya qilish bo‘yicha 
mutaxassis lavozimlarini joriy qilish; 
-
aktyorlarning nutqini bir vaqtning o‘zida tarjima qilish imkoniyatiga ega bo‘lgan 
quloqchinlar va (yoki) matnli monitor-tablo o‘rnatish orqali xorijiy tomoshabinlar uchun 
teatr chiqishlarini sinxron tarjima qilish imkoniyatlarini tashkil etish; 
-
tashrif buyuruvchilar va turizm sohasining subyektlari orasida so‘rovnoma olib borish, 
marketing tadqiqotlari va jamoatchilik bilan o‘zaro aloqa qilishning strategiyasini 
avtomatlashtirishga mo‘ljallangan keng qamrovli axborot tizimi va ma’lumotlar bazasini 
(CRM) muzeylar faoliyatida joriy etish: 
-
zamon talablariga javob beradigan muzeylar, teatrlar infratuzilmasini rivojlantirish va 
qiyofasini o‘zgartirish maqsadida dunyoning yetakchi muzeylari va teatrlaridan xorijiy 
mutaxassislarni jalb qilish; 
-
muzey va teatrlarda “Faxriy mehmon” maqomini joriy qilish; 
-
muzey ichida hunarmandlar ustaxonasini va savdo shoxobchalarini tashkil etish hamda 
ularda muzey ashyolari va kolleksiyalari nusxalari. milliy suvenir mahsulotlari savdosini 
yo‘lga qo‘yish; 
-
muzeyda axborot va virtual haqiqat texnologiyalardan foydalangan holda sensorli 
ekranlarda interfaol ko‘rgazmalar o‘tkazish. 

---

118 
-
muzeylar, galereyalar va madaniyat obyektlarida boshqa muzey ashyolari va 
kolleksiyalarining ko‘rgazmalarini tashkil etish; 
-
muzeylar ichida fotosurat va videotasvirga olish tartibini soddalashtirish; 
-
san’at yo‘nalishida tahsil olayotgan talabalar uchun muzeylarga imtiyozli tartibda 
kirishlari uchun sharoit yaratish; 
-
“Madaniyat obyektlarining do‘stlari klubi”ni tashkil etish. xayriya mablag‘lari, 
metsenatlik ko‘magi, shuningdek madaniyat sohasidagi vasiylik kengashlari mablag‘lari 
hisobidan har yili kamida ikkita muzeylarning, shu jumladan bitta hududiy muzeyning 
brendini yaratish va xorijiy ommaviy axborot vositalarida targ‘ibot qilishni tashkil etish; 
-
muzeylar va teatrlarning turizm sohasidagi ishtirok etishi yuzasidan baholash reytingini 
olib borish; 
-
muzey ashyolarini chet el ko‘rgazmalariga vaqtincha olib chiqilganda ularning butligini 
saqlashga qaratilgan sug‘urta qilish taomillarini ishlab chiqish. 
O‘zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi, Madaniyat vazirligi huzuridagi Madaniyat va 
san’atni rivojlantirish jamg‘armasi (keyingi o‘rinlarda Jamg‘arma deb yuritiladi), Moliya 
vazirligi va Innovatsion rivojlanish vazirligining quyidagilarni nazarda tutuvchi Muzeylar 
renovatsiya dasturini (keyingi o‘rinlarda – Renovatsiya dasturi) eksperiment tarzida amalga 
oshirish ko‘zda tutilmoqda: 
-
muzeylar budjetining kamida 30 foizini tadbirkorlik faoliyatidan tushadigan mablag‘lar 
hisobidan, shu jumladan davlat-xususiy sheriklik shartlari asosida tadbirkorlik 
subyektlarini jalb qilish orqali, shuningdek, muzeylar budjetining kamida 15 foizini 
xayriya mablag‘lari hisobidan moliyalashtirishga bosqichma-bosqich o‘tishni nazarda 
tutuvchi o‘zini o‘zi ta’minlash prinsipiga asoslangan muzeylarni moliyalashtirish 
modelini joriy etish; 
-
muzeylar infratuzilmasini xalqaro standartlarga muvofiq takomillashtirish orqali 
ko‘rsatiladigan xizmatlarning interaktivligini oshirish, shu jumladan “smart”-
texnologiyalarni (axborot do‘konchalari, 3D vizualizatsiya va gologramma, QR-kodlar, 
chet tillaridagi elektron gidlar va hokazolarni) joriy etish; 
-
aholi, eng avvalo, yosh avlod uchun mo‘ljallangan, internet tarmog‘idan foydalangan 
holda, muzeylarning faoliyatiga innovatsion axborot texnologiyalari keng joriy etish va 
muzey eksponatlarining raqamli shakllarini yaratish orqali muzey eksponatlarini ko‘rish 
imkonini beradigan infratuzilmani yaratish, ko‘rsatiladigan xizmatlar sifatini oshirish 
uchun muzeylarning ma’muriy tuzilmasini takomillashtirish; 
-
xodimlarni, shu jumladan xorijiy mutaxassislarni eng yaxshi jahon amaliyotlariga 
muvofiq muzeylarning rahbar lavozimlariga ochiq tanlov asosida jalb qilish amaliyotini 
joriy etish; 
-
mamlakatning madaniy-tarixiy merosini ommalashtirish va tanitish maqsadida 
muzeylarning ijtimoiy makonga to‘liq integratsiyalashuvini ta’minlash; 
-
muzeylarda imkoniyatlari cheklangan shaxslar, keksa yoshdagi tashrif buyuruvchilar, 
maktabgacha yoshdagi bolalar va ularga hamrohlik qilayotgan shaxslarga xizmat 
ko‘rsatish va qulaylik yaratishning inklyuziv uslublaridan keng foydalanish; 
-
muzeylarda akademik tadqiqotlarni, shu jumladan Jamg‘arma mablag‘lari hisobidan 
grantlar ajratish orqali mahalliy va xorijiy tadqiqotchilarni jalb qilgan holda rivojlantirish. 
-
Renovatsiya dasturi O‘zbekiston amaliy san’at muzeyi (Toshkent shahri), I.Saviskiy 
nomidagi Qoraqalpog‘iston Respublikasi davlat san’at muzeyi (Nukus shahri) va 
Oybekning uy-muzeyida (Toshkent shahri) amalga oshiriladi. 
-
Renovatsiya dasturi Jamg‘arma, mahalliy hamda xorijiy donorlar va metsenatlar 
mablag‘lari, shuningdek, qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar hisobidan 
moliyalashtiriladi. 
-
Ikki oy muddatda “Metsenatlik faoliyati va madaniy homiylik to‘g‘risida”gi O‘zbekiston 
Respublikasi qonuni loyihasini ishlab chiqish kutilmoqda. Qonun loyihasida boshqalar 
qatorida quyidagilar nazarda tutiladi: 

---

119 
-
madaniyat va san’at muassasalariga, shu jumladan jismoniy shaxslarga yordam 
ko‘rsatuvchi metsenatlar va homiylarga soliq imtiyozlari (chegirmalar) taqdim etish 
uchun huquqiy asoslar yaratish; 
-
soliq imtiyozlari (chegirmalar) olish huquqini saqlab qolgan holda madaniyat va san’at 
muassasalarini qo‘llab-quvvatlash shakllarini va uslublarini kengaytirish (muayyan 
ishlarni bajarish, xizmatlar ko‘rsatish, mol-mulk huquqini berish va hokazo); 
-
madaniyat va san’at muassasalarini jamoatchilik tomonidan qo‘llab-quvvatlashning 
zamonaviy uslublarini joriy etish; 
-
metsenatlik va homiylik yordamini olayotganlarning hisob berish tizimini, shuningdek, 
ulardan maqsadli foydalanilishi ustidan nazoratni takomillashtirish. 
Hujjat, shuningdek, madaniyat va san’at muassasalarida blokcheyn texnologiyasidan 
foydalangan holda Chipta operatsiyalarining yagona elektron tizimini (keyingi o‘rinlarda – 
ChOYaET) joriy etish va uning ishlash tartibini belgilashni ko‘zda tutadi. 
Oʻzbekiston tarixi davlat muzeyi — 
Oʻzbekiston Fanlar Akademiyasining
 yirik ilmiy 
tekshirish va madaniy-maʼrifiy muassasalaridan biri. 1876-yilda Toshkent muzeyi nomida 
tashkil etilgan. 1883-yil 
Turkiston
 ommaviy kutubxonasi bilan birlashtirildi. Etnigrafiya, 
arxeologiya, numizmatika, harbiytarix boʻlimlari boʻlgan (1903). 1918-yil Turkiston oʻlka xalq 
muzeyiga, 1922-yildan Turkiston Bosh muzeyiga, 1925-yildan 
Oʻrta Osiyo
 Bosh muzeyiga 
aylantirildi. 1943-yildan Oʻzbekiston xalqlari tarixi muzeyi deb nomlangan. 1969—92-yillar 
Oybek nomidagi Oʻzbekiston xalqlari tarixi muzeyi deb atalgan. 1992-yil 21-apreldagi 
Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 203-sonli qaroriga muvofiq, bir necha 
muzeylarni birlashtirish asosida hozirgi nomi bilan qayta tashkil etildi. 
Muzey Oʻzbekiston va Oʻrta Osiyo xalqlarining moddiy va maʼnaviy obidalarini saqlash 
va oʻrganish boʻiicha mamlakatda yirik ilmiy tekshirish markazi hisoblanadi. Hozirgi kunda 
uning zaxirasida 250 mingga yaqin tarixiy, sanʼat va madaniyat yodgorliklaridan iborat osori 
atiqalar saqlanadi. Buning 60 mingdan ortigʻini arxeologiya, 80 mingdan ziyodi numizmatika va 
16 mingdan ortigʻini etn. yodgorliklari tashkil etadi. Unda mahalliy oʻlkashunoslar, oʻtmish bilan 
qiziquvchi havaskorlardan toʻplangan oʻlka tarixiga oid numizmatika, arxeologiya, uyroʻzgʻor 
buyumlari va fotosuratlardan iborat kolleksiyalar ham mavjud. 
Arxeologiya fondida arxeologik yodgorliklardan topilgan ashyolar, devoriy tasvirlar, 
uyroʻzgʻor buyumlari, mehnat qurollari, qadimiy yozuvlar tasvirlangan ashyolar va boshqalar 
buyumlar saqlanadi. 
Numizmatika fondida esa eng qadimiy davrlardan to shu kungacha zarb etilgan oltin, 
kumush, mis tangalar, pullar, oltin va kumush medallar va podsho sulolalarining muhrlari 
jamlangan. 
Muzeydagi etnografiya fondi esa nihoyatda qimmatli buyumlardan iborat boʻlib, 
xalqimizning uyanjomlari, kiyimkechaklari, zargarlik buyumlari, xalq hunarmandchiligining 
hamma sohasiga oid ish qurollari va mahsulotlaridan namunalar — har bir etn. hududning oʻziga 
xos xususiyatlari bilan ajralib turadi. Shulardan 10 mingdan ortigʻi oʻzbek xalqining ijtimoiy 
hayotiga oid boʻlsa, 6 mingi Oʻzbekiston hududida yashovchi boshqa millatlarga taalluqlidir. 
Muzeyning yangi ekspozitsiyasi Oʻzbekistonni jahon sivilizatsiyasi taraqqiyotiga qoʻshgan 
hissasini, shu bilan birga Oʻzbekiston hududidagi tarixiymadaniy jarayonlarning eng qadimiy 
davrlardan boshlab hozirga qadar boʻlgan taraqqiyotini oʻzida aks ettirgan. 
Yunon Baqtriya, Kushon, Koʻhna Xorazm, Naxshab, Buxoro va Chochda zarb qilingan 
tangalar alohida diqqatga sazovor. Bu tangalarda mahalliy hukmdorlarning qiyofasi, 
boshqalarida esa qabila belgilari yoki tamgʻalari zarb qilingan. Muzey ekspozitsiyasida Oʻrta 
Osiyoda hukmronlik qilgan, somoniylar, qoraxoniylar, temuriylar, Buxoro, Xiva va Qoʻqon 
xonliklariga mansub tangalar namoyish etilgan. 
Muzey arxiv va kutubxonaga ega. Muzey faoliyati davomida olimlar tomonidan ilmiy 
asarlar, ilmiy va ommabop kitoblar, albom, buklet va turli koʻrsatkichlar hamda maktab 
oʻquvchilari va talabalar tarbiyasi uchun ilmiymetodik qoʻllanmalar nashr etib kelmoqda. Ular 
orasida keyingi yillarda nashr etilgan "Temuriylar sulolasining tangalari" (1996); "Katalog 

---

120 
metallicheskix i keramicheskix izdeliy Uzbekistana XSHX1X vv" (2000); "Oʻzbek milliy 
kiyimlari" (2002); "Fargʻona vodiysidagi milliy ozodlik kurashlari" (2003); "Toshkentning yangi 
shahar qismi tarixi" (2004) kabi nashrlar bor. 
Muzeyda 4 ta fan d-ri va 4 ta fan nomzodi ishlaydi. 2003-yil aprelda muzey qoshida 
ilmiymetodik kengash tashkil qilingan. Muzey 1964-yildan 1887-yil qurilgan sobiq Turkiston 
davlat palatasi binosida faoliyat yurgizgan. 1992-yil aprel dan sobiq Lenin muzeyi binosiga 
koʻchib oʻtdi. Mazkur bino 1970, meʼmori Ye.Rozanov, V.Shestopalov va boshqalar) shahrining 
markazida Sharof Rashidov shohkoʻchasida joylashgan. Bino murabba tarhli, 20 ta zal (umumiy 
ekspozitsiya maydoni 3,2 ming kv.m), maʼruzalar (500 kv.m) hamda konferensiya (170 kv.m) 
zallari, ustaxonalar, fond, ish xonalaridan iborat. Anʼanaviy panjara uslubida ishlangan quyosh 
nuridan saqlovchi toʻsiqlar oddiy geometrik shakldagi binoga jozibadorlik baxsh etgan; keng 
yoʻlka (pandus) bino oldi maydoniga olib borib, 2qavat vestibyuli bilan bogʻlanadi. Bino 1999—
2003 yillarda qayta taʼmirlandi (meʼmor R.Iskandarov va boshqalar), ichki tuzilishi oʻzgartirildi, 
yangi dizaynda zamonaviy texnika bilan jihozlandi. Ustaxonalar, fond hamda xodimlarning ish 
xonalari 1qavatda joylashgan. Bino interyeri milliy anʼanalarda (ganchkorlik — M.Usmonov va 
boshqalar; yogʻoch oʻymakorligi — K,.Haydarov va boshqalar) ziynatlangan, taʼmirlash davrida 
mahobatli devoriy rasmlar (rassom A. Ikromjonov, A.Aliqulov) bilan bezatilgan.