K. Z. Homitov iqtisod fanlar doktori, dotsent

 Xorijiy investitsiyalarning tasniflanishi
6
 
To‘g‘ridan to‘g‘ri investitsiyalar
kapitalni joylashtirish shakli bo‘lib, 
investorni qimmatli qog‘ozlarga yoki mulkka bo‘lgan bevosita huquqidan 
dalolat beradi. To‘g‘ridan to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar, kapital qo‘yuvchi davlat 
yoki uning xo‘jalik yurituvchi subyektlari tomonidan investitsiyalarni kapital 
qabul qiluvchi davlat iqtisodiyotiga joylashtirishini anglatadi. Investitsiyalardan 
6
Mamatov B.: Xorijiy investisiyalar: O`quv qo`llanma. T.: Iqtisod-moliya, 2010.

---

25
olinadigan yoki kutilayotgan daromad evaziga olish mumkin bo‘lgan foiz 
stavkasidan yuqoriroq darajada bo‘lishi kerak. Shundagina kapital qabul 
qiluvchi davlatning to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarga bo‘lgan talabi 
qondirilgan bo‘ladi. Jahon kapital bozorida kapital oqimi unga bo‘lgan talab va 
taklifdan kelib chiqadi. Xorijiy kapitalning milliy iqtisodiyotga kiritilishi ikkala 
tomonga ham manfaat keltirishni ko‘zlaydi.
To‘g‘ridan to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarning o‘zga iqtisodiyotga kirib 
borishi moliyaviy xatarlar bilan bog‘liq. Chunki kapital oqimlarining harakati 
kapital bozorlari orqali vujudga keladi va, o‘z navbatida, moliyaviy harakatlarga 
asos soladi. Milliy kapital bozorlarida moliyaviy xatarlardan bo‘lmish foiz, 
kredit, inflyatsiya xatarlari asosiy xatarlardan hisoblanadi. 
To‘g‘ridan to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar tarkibiga quyidagilar kiradi: 

kompaniyalarning o‘z kapitalini xorijga chiqarishi; 

to‘g‘ridan to‘g‘ri investor xorijiy korxonadan olgan foydasini uning 
foydasiga qayta moliyalshtirilishi; 

kapitalning bosh firma va uning xorijiy korxonalari o‘rtasida ichki 
korparativ o‘tkazmalari. 
Portfel investitsiyalar -
bu kapitalni xorijiy korxonlar qimmatli 
qog‘ozlariga (korxona ustav kapitalining 10% dan kam qismini) kiritish shaklida 
olib chiqib ketish bo‘lib, investorlarga ular faoliyatini bevosita nazorat qilish 
imkonini bermaydi. 
Jahon 
iqtisodiyotining 
barqaror 
rivojlanishi 
jarayonida 
portfel 
investitsiyalar ulushining ortishi tabiiy holdir. Bu ikki holat bilan izohlandi: 

jahonda moliya bozorlarining jadal rivojlanishi; 

portfel investitsiyalarning yuqori likvidligi bilan bog‘liq afzallikdir. 
To‘g‘ridan to‘g‘ri va portfel investitsiyalarni boshqa mamlakatga chiqib 
ketishida, albatta, maqsad birinchi o‘rinda turadi. Bu 2 turdagi investitsiyalar 
orasidagi farqlarni 2.1.1-
 
jadvalda ko‘rishingiz mumkin.
Respublika iqtisodiyotini rivojlantirishda xorijiy investitsiyalarning 
ahamiyati quyidagilar bilan xususiyatlanadi: 
birinchidan,
ishlab chiqarishga zamonaviy texnika va texnologiyalarni 
joriy 
etib, 
eksportga 
mo‘ljallangan 
mahsulotlarni 
ishlab 
chiqarishni 
rivojlantiradi; 
ikkinchidan,
import o‘rnini bosuvchi tovar ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish 
va buning uchun xorijiy investitsiyalarni iqtisodiyotning ustuvor sohalariga 
yo‘naltirish va pirovardida aholining me’yordagi turmush darajasini ta’minlash 
imkonini yaratadi; 
 
 

---