«Korporativ moliya va qimmatli qogòzlar» kafedrasi «Moliyaviy texnologiyalar» fanidan kurs ishi mavzu: Xorijiy mamkakatlar fond birjalari faoliyati va listing talablari. Bajardi
Toshkent – 2022 Reja:
Kirish
Xorijiy mamlakatlar fond birjalari vujudga kelishi
Dunyoning yirik fond birjalari faoliyati tahlili va listing talablari
Xorijiy fond birjalarning Toshkent fond birjasi bilan hamkorlik aloqalari va rivojlanish tendensiyalari
Xulosa
Foydalanilgan adabiyot va internet resurslari ro`yxati
Kirish Har qanday mamlakat iqtisodiyotida biz shuni ko’rishimiz mumkinki, ayrim tarmoqlarda pul mablag’lari yetishmay turgan bir paytda, ba’zi tarmoqlarning ko’p miqdorda pullari vaqtincha bo’sh turadi. Bir tarmog’ning mablag’i ma’lum vaqt mobaynida ortiqchalik yoki yetishmay qolishligi navbatma navbat almashib kelishini hisobga olgan holda, mablag’i yetadigan va shu mablag’ga yetishmovchiligi bor bo’lgan tarmoqlarni bir birlari bilan uchrashtiradigan soha bu moliya bozori, ya’ni fond birjasidir.
Dunyoning ko’plab, eng zamonaviy davlatlarning bozor iqtisodiyotida fond birjalari faoliyat ko’rsatmoqda. Shu bilan birga, fond birjalari bozor iqtisodiyotining eng muhim instituti sifatida qaralib, tegishli moliya institutlarining faoliyatini milliy iqtisodiyotidan kelib chiqqan holda muhim ahamiyatga ega bo’lgan ko’plab vazifalarni o’z ichiga oladi. Fond bozori jismoniy yoki qimmatli qog’ozlar bilan operatsiyalarni amalga oshirishga imkon beradigan mexanizm to’plamidir. Fond birjasi - bu qimmatli qog’ozlar savdosiga mo’ljallangan uyushgan bozor. Bu qimmatli qog’ozlar xaridori hamda sotuvchisi uchrashadigan joy."Science and Education" Scientific Journal January 2021
Xalqaro tajribaga ko’ra, qimmatli qog’ozlar bozori iqtisodiyotning turli tarmoqlari uchun zarur investitsiyalarni jalb qilishning muhim manbai bo’lib, bank krediti orqali moliyalashtirishning muqobili sanaladi. Shu bois ham har qanday davlat iqtisodiy tizimining holati fond bozoridagi faollikda namoyon bo’ladi.
Mazkur bozorda yuridik yoki jismoniy shaxslar o’z mablag’ini kelgusida foyda olish maqsadida aksiya hamda boshqa qimmatli qog’ozlarga yo’naltiradi. Qimmatli qog’ozlardan foyda olish dividend yoki foiz ko’rinishida yoxud ularni ikkilamchi ravishda yuqoriroq bahoga sotish evaziga amalga oshiriladi. Moliyaviy fond birjalari bir nechta subyektlarning ishtirokida ishlaydi: Emitentlar. Fond bozorida ishtirok etuvchi subyektlarning bunday turi yuridik shaxs, davlat organlari yoki mahalliy hokimyat organi bo’lishi mumkin. Investorlar. Ushbu subyekt turiga jismoniy va yuridik shaxslar - kompaniyalar, korxonalar, davlat idoralari kirishi munkin. Yuqorida qayd etilgan shaxslar o’z kapitallaridan keyinchalik foyda olish maqsadida qimmatli qog’ozlarni sotib olish uchun foydalanadilar. Professional a’zolar. Ular fond bozorida ishtirok etuvchi uchinchi shaxslardir. Ular asosan treyderlar, brokerlar, dilerlar kiradi. Bir so’z bilan aytganda ular vositachilar bo’lib, tomonlardan birining vakili. Bu guruh vakillari muvaffaqiyatli bitimning foizlarini olishadi, shuning uchun bunday savdo shartnomalarini bajarishda imkon qadar ishtirok etish ularning manfaatlariga mos keladi.
1.Fond birjasi- bu qimmatli qog'ozlar, masalan, aksiyalar va obligat- siyalar sotib olinadigan va sotiladigan bozor. Obligatsiyalar odatda birjadan tashqari (OTC) sotiladi, ammo ba'zi korporativ obligatsiyalar fond birjalarida sotilishi mumkin. Fond birjalari kompaniyalarga kapitalni jalb qilish va investorlarga real vaqt rejimida narx ma'lumotlaridan foydalangan holda ongli qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Birjalar jismoniy joy yoki elektron savdo maydonchasi bo'lishi mumkin. Odamlar odatda savdo maydonchasi tasviri bilan tanish bo'lsa-da, ko'plab birjalar endi elektron savdodan foydalanadilar.
Fond birjalari savdoni osonlashtirish va axborot tarqatish orqali iqtisodiyot uchun agent vazifasini bajaradi. Quyida almashinuvlar hissa qo'shishning ba'zi usullari keltirilgan:
Birlamchi ommaviy takliflar (IPO) yoki yangi aksiyalarni chiqarish orqali kompaniyalar operatsiyalar va kengaytirish loyihalarini moliyalashtirish uchun kapital jalb qilishlari mumkin. Bu kompaniyalarga o'sishni oshirish yo'llari bilan ta'minlaydi.
Birjada ochiq ro'yxatga olingan kompaniyalar nazorat qiluvchi organlar tomonidan belgilangan hisobot standartlariga muvofiq bo'lishi kerak. Bu o'z moliyaviy hisobotlari va daromadlari to'g'risida aksiyadorlarga muntazam va ochiq hisobot berishni o'z ichiga oladi.
Kompaniya rahbariyatining xatti-harakatlari doimiy ravishda jamoatchilik nazorati ostida bo'lib, kompaniya qiymatiga bevosita ta'sir qiladi. Ommaviy hisobot rahbariyatga kompaniya va uning aksiyadorlari maqsadlariga foyda keltiradigan qarorlar qabul qilishiga yordam beradi va shu bilan samarali harakat qiladi.
Boshqaruv samaradorligini rag'batlantirishdan tashqari, ayirboshlash kapitalni taqsimlash orqali iqtisodiy samaradorlikka ham yordam beradi. Fond birjalari jismoniy shaxslarga naqd pul mablag'larini investitsiya qilish imkoniyatini beradi, aksincha, bu mablag'larni tejash. Bu shuni anglatadiki, boshqa hollarda tegmagan kapital iqtisodiy manfaatlar uchun ishlatiladi, natijada iqtisodiyot yanada samarali bo'ladi.
Bundan tashqari, birjalar likvidlikni ham ta'minlaydi, chunki egaliklarini sotish nisbatan oson. Kompaniya aksiyalari bo'yicha likvidlik va real vaqtda narx ma'lumotlarini taqdim etish orqali fond birjasi, shuningdek, investorlarga talab va taklif orqali kompaniyalarning qiymatini faol ravishda hal qilish imkonini berish orqali samarali bozorni rag'batlantiradi.
Odamlar qimmatli qog'ozlar haqida gapirganda, ular odatda Nyu-York fond birjasi (NYSE) yoki Nasdaq kabi yirik fond birjalarida ro'yxatga olingan kompaniyalar haqida gapirishadi. Amerikaning ko'plab yirik kompaniyala- ri NYSE ro'yxatiga kiritilgan va investorlar uchun birja investitsiya va aksiyalarni sotish bilan sinonim bo'lmagan vaqtni tasavvur qilish qiyin bo'lishi mumkin. Lekin, albatta, har doim ham shunday bo'lmagan hozirgi fond birjalari tizimiga olib boradigan yo'lda ko'p qadamlar bor edi. Birinchi fond birjasi o'nlab yillar davomida bitta aksiya sotilmagan holda rivojlanganini bilib hayron bo'lishingiz mumkin.
Evropaning kreditorlari yirik banklar qoldirgan muhim bo'shliqlarni to'ldirishdi. Pul oluvchilar bir-birlari bilan qarzlarni oldi-sotdi qilishgan; yuqori xavfli, yuqori foizli kreditni olib tashlamoqchi bo'lgan kreditor uni boshqa kreditor bilan boshqa kreditga almashtirishi mumkin. Bu kreditorlar, shuningdek, davlat qarz masalalarini sotib oldilar .1 O'z biznesining tabiiy evolyutsiyasi davom etar ekan, kreditorlar birinchi individual investorlarga qarz masalalarini sotishni boshladilar.2 Venetsiyaliklar bu sohada etakchi bo'lgan va birinchi bo'lib boshqa hukumatlarning qimmatli qog'ozlari savdosini boshlagan.
1300-yillarda venetsiyalik kreditorlar sotiladigan turli masalalar bo'yicha ma'lumotlarga ega shiferlarni olib yurishgan va bugungi broker kabi mijozlar bilan uchrashishgan. Belgiya 1531 yilda Antverpenda fond birjasi bilan maqtangan. Brokerlar va ssudachilar u yerda biznes, hukumat va hatto shaxsiy qarz masalalarini hal qilish uchun uchrashishardi. Faqat veksellar va obligatsiyalar bilan shug'ullanadigan fond birjasi haqida o'ylash g'alati, ammo 1500-yillarda haqiqiy aksiyalar yo'q edi. Aksiyalar kabi daromad keltiradigan biznes-moliyachilar hamkorligining ko'plab lazzatlari bor edi, ammo qo'llarni almashtirgan rasmiy ulush yo'q edi.
