1-mavzu: Birjalarning iqtisodiy mohiyati

7.3. Фонд биржасига қўйиладиган талаблар 
Давлат органлари амалдаги қонунчиликка мувофиқ фонд биржалари 
фаолиятини назорат қилади. 
Давлат қонунчилик ёрдамида фонд биржалари фаолиятини тартибга 
солади. Бу тартибга солиш биринчи навбатда фонд биржаси фаолият кўрсатиш 
тамойиллари ва тартибини, унинг ташкилий ва бошқарув структурасини 
белгилаб берадиган маъмурий ва иқтисодий характерли турли чора-
тадбирларни қамраб олвди. Бунда фонд биржалари фаолиятини тартибга 
солувчи давлат органларига фонд биржаларининг ўзи ҳақида ҳам, уларнинг 
молиявий кўрсаткичлари ҳақида ҳам ахборот керак бўлади. 
Биржа фаолиятини давлат томонидан тартибга солишда асосан қонун 
ҳужжатларидан фойдаланилган. Қонунчиликнинг фонд бозорини тартибга 
солиш эҳтиёжларидан ортда қолиши табиий жараён, чунки, биринчидан, фонд 
бозори фаолият кўрсатишининг барқарор шаклланган амалиёти мавжуд эмас; 
иккинчидан, гарчи биржа савдосининг шаклланиши Англия, континентал 
Европа мамлакатлари ва АҚШ тарихий тажрибасининг таъсири остида 
бўлсада, маҳаллий биржа бозори ҳолатининг ўзига хослиги хорижий 
қонунчиликдан нусха олишни эмас, балки мослаштиришни талаб қилади. 
Ҳозирги пайтгача фонд биржалари ва қимматли қоғозлар чиқариш 
тўғрисидаги Қоидалар амал қилиб келмоқда, бироқ у қонунчилик асосида 
тартибга солишнинг асосий мақсадлари: инвестор учун хавфсиз бозор яратиш 
ва капитал киритишда оқланмаган рискларни пасайтиришни тўлиқ 
таъминламайди. 

---

Фонд бозорини тартибга солиш ва унинг қатнашчилари фаолиятини 
мувофиқлаштириш учун фонд биржалари ва қимматли қоғозлар бўйича 
Комиссия тузилган бўлиб, унда GB Молия вазирлиги, GB банки, монополияга 
қарши сиёсат бўйича қўмита вакиллари ишлайди. 
Фонд биржаси инвестор сифатида иштирок этиш, яъни биржа 
қонунчилигида кўзда тутилмаган фаолиятга маблағ киритиш, қимматли 
қоғозлар (ўз акцияларини истисно қилганда) чиқариш ҳуқуқига эга эмас. Фонд 
биржаси аъзолари давлат ва муниципал корхоналар, шунингдек, ўз мулкга эга 
бўлган давлат ижроия органлари бўлиши мумкин. Бу ташкилотларнинг асосий 
вазифаларидан бири акциялар ва бошқа қимматли қоғозлар, жумладан, 
давлатга тегишли облигациялар билан операцияларни амалга ошириш 
ҳисобланади. 
Фонд биржасининг рухсат берилган молиявий фаолияти қуйидагилар 
ҳисобига амалга оширилиши мумкин: 
• 
биржанинг ўзи чиқарган акцияларини сотиш; 
• 
биржа аъозларининг мунтазам бадаллари; 
• 
фонд биржасида амалга оширилган ҳар бир битимдан биржа йиғимлари; 
• 
экспертиза ўтказиш ва ахборотни сотиш 
Россия ҳудудида фақат Комиссия лицензиясини олган фонд биржалари 
фаолият кўсатишига рухсат этилади. Лицензия олиш учун қуйидаги 
талабларни ҳисобга олиш зарур: 
1. Фонд биржаси юридик шахс бўлиши ва бозорда профессионал қатнашиши, 
яъни унинг инвестицион институт сифатида фаолияти бошқалардан 
фарқланиб туриши лозим; 
2. Биржа штатида Молия вазирлиги қимматли қоғозлар билан ишлаш бўйича 
мутахассис малака аттестатига эга профессионаллар бўлиши лозим. 
Хориждаги кўплаб биржалар, масалан, Токио фонд биржаси ўз 
ходимларидан биржада ташкил қилинган махсус ўқув курсларини тугатишни 
талаб қилади.