"iqtisodiyot va menejment "

Munosabat. Nuqtai-nazar.
Odamlar orasidagi farqning yana bir tomoni – 
ularning biron-bir narsaga munosabati yoki ijtimoiy shakllanishidir. Munosabatlar 
bizning atrof-muhitni noob`yektiv idroklashimizni shakllantiradi va shu tariqa hatti-
harakatga ta`sir ko`rsatadi. Ayollar yaxshi xodim emas degan nuqtai-nazarga ega 
bo`lgan odamlar, ayollarning hamma xatolarini bo`rtirib ko`rsatishga harakat 
qilishadi va ularning yaxshi xodim ekanligi to`g’risidagi isbotlarni idroklay 
olishmaydi. 
Qadriyatlar. 
Munosabat – alohida e`tiqod bo`lsa, qadriyatlar umumiy e`tiqod, 
hayotda nima yaxshi va nima yomon, nimaga beparvo qarash to`g’risida ishonchdir. 
«Qo`l mehnatini yoqtirmayman» - bu munosabat to`g’risidagi ibora. «O`z qo`li bilan 
bajarilgan mehnat – eng oliyjanob mehnat shaklidir», - bu qadriyat iborasi 
hisoblanadi. Qadriyatlar, hamma individual xususiyatlar kabi o`rganish, o`qish 
vositasida egallanadi. Unga oilada, ota-onalar tarbiyasi orqali, maktabda, mahallada 
o`rganiladi. Har qanday tashkilot, ongli yoki ongsiz ravishda, o`zining qadriyatlari 
tizimini shakllantiradi. Bu tizim tashkilotning tashkiliy madaniyati va axloqini 
tashkil etadi. Rahbariyat tashkil etadigan muhit ishlovchi hatti-harakatiga katta ta`sir 
ko`rsatadi. Shuning uchun rahbarlar bu muhitni tashkilotning maqsadlariga 
erishishiga ko`maklashishiga qaratishi kerak.
Ishchi muhit 
– bu boshqarish jarayoni yordamida tashkilotning ehtiyojlariga 
moslashgan hamma ichki o`zgaruvchilarning to`plami. Muhitning ikki jihati: guruh 
va boshqarish sardorligi ishlovchi hatti-harakati xarakteriga katta ta`sir ko`rsatadi. 

---

63 
Guruhlar 
alohida odamlar hatti-harakatiga katta ta`sir ko`rsatadi. Guruh 
me`yorlari – ma`lum sharoitlarda qabul qilingan hatti-harakat standartlaridir. Inson 
qanchalik o`zini guruhga taalluqli ekanligini qadrlasa, shunchalik uning hatti-harakati 
guruh me`yorlariga mos tushadi. Guruh me`yorlari tashkilotning maqsadlariga 
erishishiga ko`maklashishi yoki to`sqinlik qilishi mumkin. Rasmiy tashkilotning 
maqsadlariga erishishni ta`minlaydigan me`yorga misol bo`lib, guruh ichidagi yuqori 
jamoachilik, ochiq muloqot hisoblanadi. Tashkilot maqsadlariga erishishga to`sqinlik 
qiladigan guruh me`yorlariga paxta terimida yaxshi terimchini «kombayn» deb 
nomlash misol bo`lishi mumkin.
Liderlik –
bu odamlarni ma`lum tarzda o`zini tutishga majbur etib, ularning 
hatti-harakatiga ta`sir etishda rahbar tomonidan qo`llanadigan vositadir. Tashkilot 
sharoitida liderlikka nisbatan bir qancha nuqtai-nazar mavjud. Ulardan biri liderlik 
uslubidir. Liderlik uslubi menejerning dunyoqarashini, xodimlarga munosabatini, 
o`z-o`ziga baho berishini aks ettiradi. Menejer qo`llaydigan liderlik uslubidan 
maqsadlarga erishishda ishlovchilar kuch g’ayratini yo`naltirish, nizoli holatlarni 
echish bog’liq. Bu omillar boshqarish amaliyotida bir-biridan ajratilgan holda alohida 
ko`rilmaydi. Bir ichki o`zgaruvchining o`zgarishi boshqalariga ham ta`sir ko`rsatadi. 
Boshqa o`zgaruvchilarning o`zgarishlari esa to`lqinsimon ravishda qaytib, avvalgi 
o`zgarishlardan ham yuqori darajada ta`sir ko`rsatishi mumkin.
Tashkilotning muvaffaqiyatli faoliyati faqat ichki o`zgaruvchilardan emas, balki 
tashqi omillardan ham ko`p jihatdan bog’liq. Zamonaviy tashkilotlar uchun tashqi 
muhitning tez o`zgarishlarini hisobga olishlari va ularga moslashishlari talab qilinadi. 
Tashqi muhit o`zgarishlari tashkilot ichida o`zgarishlarni amalga oshirishni taqozo 
etadi. Hamma ichki o`zgaruvchilar o`zaro bog’liq bo`ladi (2.5-jadval).