"iqtisodiyot va menejment "

Bevosita ta`sir muhiti: 
Ta`minotchilar.
Tashkilotning materiallar, jihozlar, energiya, kapital va ish 
kuchi bilan ta`minlaydigan boshqa tashkilotlar bilan bog’liqligi, muhitning 
tashkilotning muvaffaqiyatli faoliyati va operatsiyalariga bevosita ta`sir ko`rsatishi 
misoldir. Boshqa davlatlardan resurslar sotib olish narx, sifat va miqdor jihatidan 
qulay bo`lishi mumkin, lekin bir vaqtning o`zida almashish kurslari o`zgarishi yoki 
siyosiy notinchlik kabilar xavf solib turadi. 
Qonunlar va davlat muassasalari.
Ko`p qonunlar va davlat muassasalari 
tashkilotga bevosita ta`sir ko`rsatadi. Tashkilotlar davlat chiqargan qonunlarga 
bo`ysunadi va ular asosida o`z faoliyatini olib boradi. Bundan tashqari tashkilotlar 

---

65 
davlat boshqarish organlari talablarini ham bajarishi shart. 
Iste`molchilar.
Tashkilotning amalda yashab qolishi uning faoliyati natijalari 
iste`molchilarini topish va ularning ehtiyojini qondirishiga ko`p jihatdan bog’liq. 
Iste`molchilar, ular uchun qanday tovar yoki xizmatlar va qanday narxda kerakligi 
to`g’risida qaror qabul qilib, tashkilot uchun uning faoliyati natijalariga taaluqli 
bo`lgan hamma narsani aniqlab beradi. Iste`molchilar ehtiyojini qondirish zarurligi 
tashkilot ta`minotchilari bilan o`zaro bog’liqlikda ta`sir ko`rsatadi. 
Raqobatchilar. 
Tashqi muhitning bu ta`sirini rad etish mumkin emas. Tashkilot 
rahbariyati aniq biladiki, agar boshqa raqobatchilar kabi iste`molchilar ehtiyojini 
samarali qondirmasa, o`zok faoliyat kursata olmaydi. Ko`p xollarda iste`molchilar 
emas, aynan raqobatchilar qanday mahsulotlar sotish va qanday narx belgilashni 
aniqlab beradilar. 
Bilvosita ta`sir muhiti:
 Texnologiya.
Texnologiya – ham ichki omil, ham tashqi 
omil hisoblanadi. Texnologik yangiliklar mahsulot, ish va xizmatlarning 
tayyorlanishi, sotilishi, eskirishi darajasi hamda o`xshash mahsulotlar haqida 
axborotlarning to`planishi, saqlanishi, tarqatilishi bilan bog’liq masalalarga ko`proq 
ta`sir etadi. Tashkilotlar raqobaqtchilaridan o`zib ketishi yoki hech bo`lmaganda ular 
bilan bir qatorda bo`lish uchun, faoliyati natijalari samaradorligiga bog’liq bo`lgan 
yangiliklarni qo`llashi lozim. 
Iqtisodiyot holati.
Rahbariyat tashkilot operatsiyalariga iqtisodiyotning umumiy 
holati ta`sirini baholashni ham bilishi kerak. Jaxon iqtisodi holati hamma resurslar 
qiymatiga va iste`molchilarning ma`lum tovar va xizmatlar sotib olish qobiliyatiga 
ta`sir ko`rsatadi. Masalan, inflyatsiya kutilsa, rahbariyat qo`shimcha resurslar sotib 
olish va ishchilar bilan vaqtinchalik ish haqi belgilash to`g’risida kelishishi mumkin. 
Bundan tashqari u qarz olishga qaror qilishi mumkin. Agar ishlab chiqarish tushishi 
kutilsa, aksincha zahiralarni kamaytirishga, ishchilarni qisqartirishga harakat qiladi. 
Iqtisodiyot holatidan bankdan kredit olish, soliqlarning kamaytirilishi bog’liq. 
Ijtimoiy-madaniy omillar.
Har qanday tashkilot hech bo`lmaganda bir madaniy 
muhitda amal qiladi. Shuning uchun ijtimoiy madaniy omillar – hayotiy qadriyatlar, 
urf-odatlar tashkilotga ta`sir ko`rsatadi. Ijtimoiy-madaniy omillar tashkilot faoliyati 

---

66 
natijasi bo`lmish tovar va xizmatlarga ham ta`sir ko`rsatadi. Masalan, 
iste`mochilarning kiyim xarid qilishida ko`proq mashhur firmalar mahsulotiga talabi 
katta.
Siyosiy omillar.
Siyosiy holatning ayrim jihatlari rahbarlar uchun katta 
ahamiyatga ega. Ulardan – ma`muriyat, qonun chiqaruvchilar va sudning biznesga 
munosabati. Bu munosabatlar soliq tizimiga, soliq imtiyozlariga, iste`molchilarni 
himoya qilish qonunlariga, atrof-muhitni himoya qilish standartlariga, narx va ish 
haqini nazorat qilishga ta`sir ko`rsatadi.
Xalqaro muhit
. Xalqaro muhit har bir mamlakatda turlicha bo`lishi mumkin va 
rahbar buni hisobga olishi kerak. Xalqaro biznes amal qiladigan muhit omillari – 
madaniyat, iqtisod, qonunchilik, davlat boshqaruvi va siyosiy holat.