"iqtisodiyot va menejment "

Nazorat 
sohasi
– bu tashkiliy strukturaning muhim qismidir. Agar bir rahbarga ko`p odamlar 
bo`ysunadigan bo`lsa, tekis boshqarish strukturasini beradigan keng nazorat sohasi 
to`g’risida gapirishimiz mumkin. Agar nazorat sohasi tor bo`lsa, ya`ni har bir 
rahbarga kam odam bo`ysunsa, unda ko`p pog’onali struktura deyish mumkin. 
Nazorat sohasi va struktura o`rtasidagi nisbat 2.2- rasmdagi misolda ifodalangan. 
2.2.-chizma. Tashkilotning ko`p pog’onali va tekis strukturalari. 
A tashkilotda 11 ta rahbar va ularning har biri 2 nazorat sohasiga ega. Natijada 
tashkilotda oltita boshqaruv pog’onasi mavjud. B tashkilotda besh nazorat sohasi va 
natijada atigi 3 ta boshqaruv pog’onasi vujudga keladi. Nazorat sohasining ideal 
holati mavjud emas. Unga ham tashkilotning ichki o`zgaruvchilari, ham tashqi muhit 
omillari ta`sir etishi mumkin. Keng nazorat sohasining ham, ko`p pog’onali 
strukturaning ham o`z kamchiliklari mavjud. Ish gorizontal va vertikal ravishda aniq 
bo`linganda muvofiqlashtirish juda zarur bo`lib qoladi. Agar rahbariyat rasmiy 
muvofiqlashtirish mexanizmini tuzmasa, odamlar birgalikda mehnat qilib bilmaydi va 
osonlikcha tashkilot manfaatlari qolib, o`z manfaatlari ustida ish olib borishlari 
mumkin. 
Vazifa
– bu avvaldan belgilangan uslubda va muddatda bajarilishi lozim 
bo`lgan ish yoki ishning bir qismi. Texnik nuqtai-nazardan, vazifa xizmatchiga emas, 
A korxona 
B korxona 

---

59 
balki uning lavozimiga qaratiladi. Rahbariyatning struktura to`g’risidagi qarori 
asosida har bir lavozim tashkilot maqsadlariga erishishda zarur hissa qo`shadigan bir 
qancha vazifalarni qamraydi (2.3-chizma).
Agar vazifa o`z vaqtida va belgilangan uslubda bajarilsa, tashkilot 
muvaffaqiyatli faoliyat ko`rsatadi. Tashkilot vazifalari an`anaviy tarzda uch 
kategoriyaga bo`linadi: odamlar, buyumlar (mashina, xom ashyo) hamda axborot 
bilan ishlash. 
Texnologiya
 
– bu birlamchi materialni (xox odamlar, axborot, moddiy buyumlar 
bulsin) muvofiq mahsulot yoki xizmatga aylantirish jarayon ketma-ketligi. 
Texnologiya va vazifa o`zaro bog’liq. Vazifani bajarish ma`lum texnologiyani 
qo`lashni talab etadi (2.4-chizma).
Ushbu o`zgaruvchining boshqaruvga ta`siri texnologiyadagi uch burilish bilan 
aniqlangan: sanoat revolyutsiyasi, standartlashtirish va mexanizatsiyalashtirish, 
konveyerlarni 
joriy 
qilish. 
Standartlashtirish, 
mexanizatsiyalashtirish 
va 
konveyerlarni qo`llash nafaqat lavozim majburiyatlari, vazifalari va ish mazmuniga, 
balki to`la boshqarishga ham katta ta`sir ko`rsatdi. Bunday turdagi innovatsiyalar 
natijasida texnologiya va vazifalar tashkiliy samaradorlikka o`z ta`sirini o`tkazdi.
Texnologiyalarning biron bir turi ham mukammal sanalmaydi, ularning har biri 
ma`lum afzalliklarga ega va ayrim maqsadlarni amalga oshirishda samarali bo`lishi 
mumkin. Odamlar o`z tanlovi bilan u yoki bu texnologiyaning loyiqligini aniqlab 
Maqsadlar 
Struktura 
Vazifalar 
(operatsiyalar) 
Texnologiya