"iqtisodiyot va menejment "

Avtokratiya -
 
yakkahokimlik tushunchasini bildiradi, ya`ni yakka hukmronlikni 
ushlab turuvchi va amalga oshiruvchi shaxs.
 
Avtokratik uslubning o’ziga xos xususiyatlari mavjud. Avtokratik rahbar yakka 
hokimlik asosuda qabul qilishni yaxshi ko’radi. U ma`muriyatchilik, rasmiyatchilik 
va buyruqbozlikka keng yo’l ochib beradi. Doimo qo’l ostida ishlovchi xodimlarning 
ishiga aralashib turishni, boshqarish guruhining diqqat markazida bo’lishni yoqtiradi. 
Barcha hukmronlik uni qo`lida bo`lishi kerak va barcha katta kichik muammolarni 
faqat o’zi, qo`l ostidagi xodimlar bilan maslahatlashmay, gohida qo`rqitish usuli bilan 
hal qiladi. Avtokratik rahbar qo`l ostida ishlovchi xodimlar bilan sovuq muomalada 
bo`ladi, o`zining xonasini bezatishni yaxshi ko`radi, qabuliga kiruvchilar uchun 
qo`shimcha rasmiyatchiliklar ko`rsatadi, juda kam gap, kamdan – kam kuladi, uning 
ko`rinishi doim ish bilan band bo`lganini aks ettiradi. Uning asosiy belgisi shundaki, 
kam bilimli bo`lsa ham, juda talabchan, itoatkor ishchi unga yoqadi.
Avtokratik rahbarlar: 

buyruq chiqarish, qaror qabul qilish, xodimlarga jazo berish yoki 
rag’batlantirishda jamoa fikrini hisobga olmaydi; 

o`zini jamoadan uzoq tutadi, jamoa a`zolarini bevosita noo`rin harakatlarining 
tanqid qilinishiga chiday olmaydi;

o`ziga bo`ysunuvchilarning harakatlarini keskin ravishda tanqid qilishni yaxshi 
ko`radi; 

muttasil buyruq berishga, hammani o`z istaklariga so`zsiz bo`ysundirishga 
intiladi; 

ko`p gapirishni yoqtirmaydi, lekin qo`l ostida ishlovchi xodimlar bilan 
muomalada bo`lganda uning rahbarlik g’ururi balandiligi, o`zini katta tutishi 
sezilib turadi; 

---

218 

o`ziga bo`ysunuvchilar oldida qovog’i solingan kayfiyatda bo`ladi. 
Xullas, avtokratik rahbar o`ziga bino qo`ygan, dimog’dor, o`z qobiliyati va 
imkoniyatlariga ortiqcha ishonadigan, hukmini o`tkazishga intiladigan kishilardan 
yetishib chiqadi. Bunday rahbar nazoratdan chetda qolsa, o`sha yerda dag’allik, 
takabburlik, tazyiq o`tkazish, majbur qilish kabi salbiy holatlar avj oladi.
Biroq avtokratik boshqaruv usulini har jihatdan yomon deb bo`lmaydi. Bu 
turdagi rahbar chaqmoq tezligidagi reaktsiyaga ega bo`ladi. U har qanday 
qiyinchilikni qo`qmay bartaraf etadi, o`ziga ishonadi va jamiyatga rahbarlik qilish 
qobiliyatiga erishadi. Ba`zi hollarda esa, bo`ysunuvchilarning madaniy darajasi, 
axloqi pastligi sababli bu uslubni tanlab olish ham ish berib qolishi mumkin.
Liberal uslub. 
Liberal so`zi rahmdil, saxiy, oliyjanob yoki yumshoq degan 
ma`noni anglatadi. Liberal uslubning xususiyati shundaki, rahbar o`zini rahbarlik 
holatini namoyish etmaydi, aksincha, u bundan uyaladi va hodisalarning o`zi taraqqiy 
topishiga sharoit yaratib berib ularga aralashmaydi. Qo`l ostidagilarga hurmat bilan 
murojaat qiladi va «juda iltimos qilaman» degan so`zni tez-tez ishlatadi. Qo`l 
ostidagilar fikrini sabr bilan tinglaydi, ular taklifidan foydali fikrlarni izlaydi va 
ularni hayotga tadbiq qilishga harakat qiladi. O`zining sipoligi yoki uyatchanligi 
uchun «Birinchi qatorlardan» qochadi, oshkoralikni yoqtirmaydi.