Ku sh ak ova., Abduvaxqbqv a. Stratigrafiya asoslari 0 ‘quv qo‘llanma Toshkent 2020

Stratigrafiya geologik vaqt
Stratigrafiya geologik vaqt, tog ‘ jinslari qatlamlarining ketma- 
ketligi va yoshi b o ‘yicha o ‘zaro munosabati hamda Y er tarixini 
davriylash haqidagi fan.
Geologik vaqt muammosi, to g‘ jinslarining yoshini aniqlash 
kabi, geologiyada eng muhim sanaladi. U tarixiy geologiyaning 
tarmoqlaridan biri b o ig a n stratigrafiya usullari yordam ida yechiladi. 
Stratigrafiya - yoshi nisbiy (geoxronologik) va mutloq (astronomik) 
vaqt shkalasi bilan belgilangan turli darajadagi geologik tanalarning 
(superkrustal hosilalar) shakllanishida tam g‘alangan Yer tarixini 
davriylash haqidagi fandir.
Hozir geologiyada bir-biriga b o g iiq b o im ag an ikkita parallel: 
nisbiy va mutloq yilnomalardan foydalaniladi. Ulardan har biri turli 
geologik hodisalarni va turli tog‘ jinslari qatlamlarining hosil b o iis h
vaqtini belgilash (yoshini aniqlash) uchun xizm at qiladi.
Nisbiy geoxronologiya xalqaro geoxronologik shkala
Nisbiy yil hisobida (nisbiy geoxronologiya) vaqt tog‘ jinslarida 
va ulardagi organik qoldiqlarda tam g‘alangan turli geologik hodisa- 
laming zamonda ketma-ket almashinishi sifatida qabul qilinadi.

---

СТРАТИГРАФИЧЕСКАЯ {ГЕОХРОНОЛОГИЧЕСКАЯ) ШКАЛА
5-rasm.
ю

---

Birinchi muammo (geoxronologik) mutloq geoxronologiya 
rubrikasi (sekundlar, minutlar, soatlar, yillar, asrlar, va h.k.) singari 
shaklida, ammo hodisalarning almashinishi orqali ifodalangan 
geologik vaqt iyerarxiyasini (rubrikatsiyasini) ishlab chiqish 
lozimligi bilan bog‘liq. Geoxronologik shkala etaloni sifatida 
organik dunyo evolyutsiyasi qabul qilingan. Chunki ularning 
almashinishi vaqt bo‘yicha yetarli darajada tez amalga oshgan.
Hozirgi kunda shkala quyidagi tabaqalardan (gradasiyalardan): 
eon, era, davr, epoxa, asr, fazadan iborat b o ‘lib, ularning har biri 
vaqt bo‘yicha bir-birini almashtiruvchi organik qoldiqlar-otryadlar, 
oilalar va ajdodlar kompleksiga mos keladi. Eng mayda birliklarni 
ajratish 
tez 
evolyutsiyalanadigan 
dengiz 
hayvonlari 
va 
o ‘simlikIarining turlari bo‘yicha amalga oshiriladi. Faunalarning 
(o ‘rtafaunalaming) bunday guruhlari yetakchi sanaladi.
Shunday 
qilib, 
geoxronologik, 
o ‘z 
mohiyati 
bo‘yicha 
bioxronologik, shkala geologik vaqt etoloni hisoblanadi. M a’lum 
davomiylikka va yoshga ega bo‘lgan biostratigrafik tabaqalar (eon, 
era, davr, asr) chegaralari bilan to'ldirilgan shkala tog‘ jinslarining 
va ularning vujudga kelishiga sababchi hodisalarning yoshini 
aniqlashda ishonchli asos bo‘ldi.
Stratigrafiyaning ikkinchi vazifasi, geoxronologik shkalani 
yaratish va tog ‘ jinslarining yoshini aniqlash bilan bir qatorda 
Yem ing rivojlanishi bilan bog‘liq tabiiy strukturaviy-moddiy 
(superkrustal) tabaqalam i ajratish va asoslash hisoblanadi. Bu 
tabaqalar 
planetaning 
m a’lum 
rivojlanish 
bosqichlari 
va 
stadiyalariga mos keladi. Bu shartlarga tabaqalari (eonotema, 
eratema (gruppa), sistema, bo‘lim, yarns, zona) vaqt bo‘yicha 
geoxronologik 
shkala 
ekvivalentiga 
mos 
keluvchi 
xalqaro 
stratigrafik shkala to ‘g ‘ri kelishi Iozim.