Ku sh ak ova., Abduvaxqbqv a. Stratigrafiya asoslari 0 ‘quv qo‘llanma Toshkent 2020

M intaqaviy (regional) stratigrafiya: unifikatsiyalangan va ishchi
stratigrafik sxemalar
Unifikatsiyalangan va ishchi stratigrafik sxemalar turli geologik 
tadqiqotlar-geologik xaritalash, foydali qazilmalami qidirish va 
razvedka qilishda mintaqadagi yotqiziqlarni ishonchli tabaqalash va 
taqqoslashni ta ’minlashga m o’ljallangan. Ular asosida geologik, 
tektonik va boshqa maxsus xaritalar uchun legendalar yaratiladi.
Mintaqaviy sxemalam ing mazmuni stratigrafiyaning asosiy 
tamoyillariga to ’g ’ri kelishi- stratigrafik tabaqalarning yoshi va 
ketma-ketligini xarakterlashi lozim. M intaqaviy stratigrafik shkala 
mintaqa rivojlanishining individual xususiyatlarini aks ettiradi. 
Uning asosini m intaqaviy biostratigrafik va litostratigrafik tabaqalar 
tashkil etadi. Ular ko’p hollarda xalqaro shkala tabaqalariga to ’g ’ri 
kelmaydi. M intaqaviy shkalaning asosiy tabaqalari bo’lib gorizontlar

---

va lonalar — umumiy shkalaning mahalliy xronostratigrafik 
(biostratigrafik) muqobillari va yordamchi litostratigrafik tabaqalar - 
komplekslar, seriyalar va svitalar (amerika nomenklaturasida 
formatsiyalar) sanaladi.
Bu tadqiqotlar natijasida ikki qismdan: dunyo xronostandarti 
bilan bog’langan mintaqaviy stratigrafik shkala va umumiy 
xronostratigrafik matritsada geologik tanalarning (komplekslar, 
seriyalar 
va 
svitalar) 
o ’rnini 
ko’rsatuvchi 
korrelyatsion 
litostratigrafik shkaladan iborat bo’ladi.
Shunday qilib, mintaqaviy stratigrafiyaning usullari geologik 
tanalarni ajratish, ularning yoshini asoslash va o ’rganilayotgan 
hududlarning 
rivojlanishidagi 
asosiy 
qonuniyatini 
belgilash 
imkoniyatini beradi
Hodisaviy stratigrafiya - yangi y o ‘na!ish
Yer tarixi va uning alohida olingan regionlarini davriylash 
stratigrafiyaning muhim vazifasi hisoblanadi. U Yerning 4,6 mlyard 
yildan ortiq vaqtda qaytmas evolyutsiyasidagi turli geologik 
hodisalar va jarayonlarni o ‘rganishdan iborat. Shuning uchun ham 
keyingi 
10-15 
yil 
davomida 
stratigrafiyaning 
bu 
tomoni 
tadqiqotchilarning diqqatini jalb qildi. Yangi ilmiy y o ‘nalish - 
hodisaviy stratigrafiya shakllanmoqda. Uning tamoyillari va usullari 
xalqaro xronostratigrafik (biostratigrafik) shkalani ishlab chiqish 
paytida to ‘liq shakllandi. Natijada nafaqat nisbiy geologik vaqt 
shkalasi yaratildi va shuningdek organik dunyo evolyutsiyasining 
tezligi, y o ‘nalganligi va davriyligi aniqlanadi. Fauna va flora 
komplekslari almashinuvi Yer tarixida muhim hodisa hisoblanadi.
Yer tarixida iqlimiy va geodinamik rejimlangan bir necha bor 
o ‘zgargan va qaytmas evolyutsiyalangan, transgressiya va regressiya 
almashgan, landshafitlar va cho‘kindi hosil boMish paleogeografik 
sharoitlari 
o ‘zgargan, 
magmageneratsiya jarayonlari 
qaytmas 
evolyutsiyalangan. Ularning majmuasidan Yerning tarixi hosil 
bo ‘ladi.
Xronostratigrafik 
asosda 
Y er 
tarixini 
davriylash 
biostratigrafiya, magnitostratigrafiya va mutloq geoxronologiya 
birinchi 
navbatda 
Yer 
qobiqlari 
evolyutsiyasini, 
planeta 
evolyutsiyasi tezligi va yo ‘nalishini geodinamik strukturalar va

---

paleotandshaftlar rivojlanishini eng to ‘liq aks ettiruvchi. Bunday 
davriylash sxemasini yaratishga bir necha bor harakat qilindi. Bunga 
misol bo‘lib tektonik (tektogenez epoxalari va fazalari) yoki iqlimiy 
(litogenez turlarining evolyutsiyasi) asosda davriylash sanaladi. 
Keyingi yillarda, yangi litosfera plitalari tektonikasi g ‘oyasi 
munosabati bilan Pingey rivojlanish tarixi pozitsiyasida davriylash 
sxemalari yaratilmoqda. Agar tarixiy - geologik hodisalar global 
sxemasini yaratish kelajak ishi bo‘lsa, regional darajada bu masala 
juda muvaffaqiyatli hal etilmoqda.