|
QUR’ONI KARIMNING YETTI XIL QIROATDA NOZIL BO’LGANLIGI HAQIDA
Imom Buxoriy «Jomi’us-sahih»larining «Kitobut-tafsir» bobida Ibn Abbos
raziyallohu anhudan rivoyat qiladilar: “Rasululloh(s.a.v.) aytdilar: «Jabroil (a.s.) menga
Qur’onni bir qiroat bilan o‘rgatdilar. Men Ul zotga murojaat qilib, qiroat yo‘lini
ko‘paytirishni so‘radim. To qiroat yetti xilga yetmaguncha, men so‘rashdan va ul zot esa
ziyoda qilishdan to‘xtamadilar».
Al-Buxoriy va Muslim rivoyatlarida ul zoti bobarakot (s.a.v.): «Bu Qur’on yetti
qiroatda nozil bo‘lgandur, qaysinisi oson bo‘lsa, o‘sha qiroatda o‘qinglar»,— dedilar.
Ulamolar, bu yerdagi «etti qiroat»dan murod yetti lahjadir, deganlar.
Bayhaqiy «Ash-sha’b»da aytganlaridek, bular o‘sha zamonda arab jazirasida
Toshkentdagi Usmon Mushafining tarixi. Shayx Ismoil Maxdum
www.ziyouz.com kutubxonasi
8
mavjud bo‘lgan katta qabilalarning lahjalaridir.
Abu Ubayda: «Buning ma’nosi Qur’onning har bir so‘zi yetti xil o‘qiladi, degani
emas, balki, yetti lahja Qur’onga bo‘lib qo‘yilgan, ya’ni uning (Qur’onning) ba’zi joylari
Quraysh lahjasida, ba’zi joylari huzayl lahjasida, boshqa bir joylari havozin lahjasida va
yana bir xil joylari yaman lahjasida, degan ma’noni beradi», deydilar.
«Jabroil (a.s) Qur’onni payg‘ambar (s.a.v.)ga har yili bir martadan ko‘rsatar edilar.
Vafot yillari esa, mansux bo‘lgan joylari ketgan va qolgan joylari to‘liq holda 2 marta
ko‘rsatib, o‘qitdilar. Har safar boshqa boshqa lahjada ko‘rsatar edilar, toinki yetti lahja
(qiroat)ga yetdi. Bu narsa ummatga xuddi shariat osonlikka buyurgani kabi, ularga
Qur’on tilovati oson va yengil bo‘lishi uchun qilingan marhamatdur», — deb, davom
etadilar Abu Ubayda.
Qozi Abu Bakr Boqiloniy: «Qur’oni Karim arablarning hamma lahjalarida nozil
bo‘lgandur», — deydilar. «Qur’onni oson va yengillik bo‘lishi uchun, shu lahjalarning
hammasida o‘qilishiga ruxsat berilgan. Rasululloh (s.a.v.) har bir insonga uning tiliga va
shevasiga muvofiq qiroatdan ta’lim berar, sahobalarga shu yetti qiroatning qaysinisini
hohlasalar, shunda o‘qishlariga ruxsat berar edilar. Agar ixtilof qilsalar va o‘zlaridan
boshqalarning qiroati xususida Rasulullohdan so‘rasalar, hammasi to‘g‘ri va Alloh
tomonidan ruxsat berilgan, Qur’on xususida ixtilof va janjal qilmanglar»,— deb javob
berardilar».
Rasululloh(s.a.v.) vafot qilgan vaqtlarida ham shu yetti xil lahjada qiroat qilinar edi.
Abu Bakr (r.a.) jam’ qilgan Qur’on to‘plami ham shu yetti qiroatni o‘z ichiga olgan edi.
«Irshodul-qurro val-kotibin» («Qiroat qiluvchi va yozuvchilarga ko‘rsatma»)nomli
kitobda, Zayd bin Sobit Qur’oni Karimning hamma juz’larini zikr qilingan barcha
holatlarga rioya etgan holda va «Bu Qur’on yetti qiroatda nozil bo‘lgan, qaysinisi oson
bo‘lsa, o‘sha qiroatda o‘qinglar», deb aytilgan hadisga muvofiq yetti qiroatga mos qilib
yozdi, deyiladi.
Shayx Abdulaziz al-Buxoriy «Al-muntaxab al-hisomiy» kitobining sharhida
aytadilarki, Qur’on avvalda arab lahjalarining eng fasohatlisi bo‘lgan Quraysh lahjasida
nozil bo‘ldi, so‘ngra boshqa arablar qiynalganliklari uchun, Rasululloh (s.a.v.)ning duolari
bilan yengillik nozil bo‘lib, boshqa lahjalarda ham tilovat qilishlariga izn berildi. Shunday
qilib, asl qiroatga rioya qilishlikning vojibligi soqit bo‘ldi. Kengchilik shu darajada ediki,
har bir jamoaga o‘z lahjalarida ham, o‘zgalar lahjasida ham o‘qishlikka ijozat berilgandi.
Bunga payg‘ambar (a.s.) ushbu so‘zlari bilan ishora qildilar: «Bu Qur’on yetti qiroatda
nozil bo‘lgandur, hammasi shofiyu kofiydur»,
Har bir arab uchun o‘z lahjasi qolib, boshqa lahjada, masalan, Quraysh arabining
Tamim lahjasida qiroat qilishligi joiz bo‘ldi. Payg‘ambar vafotlaridan keyin ko‘p joylar
fath qilinib, Islom zamini kengaydi. Sahobalar va musulmonlar bir qancha
mamlakatlarga tarqab ketdilar. Islom mintaqalarining har bir diyoridagi aholi Qur’on
qiroatini o‘sha yerda mavjud bo‘lgan sahobalar ichidagi mashhur qoriydan olardilar. O’z
navbatida bu qoriy sahoba biron bir lahjaga mansub edi. Masalan, Shom ahli Ubay bin
Ka’b qiroatida, Kufa ahli Abdulloh bin Mas’ud qiroatida, yana boshqalar Abu Muso al-
Ash’ariy qiroatida va hokazo qiroatlarda tilovat qilar edilar. Yuqorida zikr qilinganidek,
sahobalarning qiroatlari bir biridan farq qilgani uchun ular yashab turgan joylar
aholisining qiroati ham bir biridan farq qiladigan bo‘ldi. Mana shu farq turli mintaqa
musulmonlari o‘rtasida Qur’on qiroati to‘g‘risida tortishuvlar kelib chiqishiga sabab bo‘la
boshladi. Har bir tomon o‘zining qiroati to‘g‘ri va afzal deb, da’vo qilardi. Xuddi shunday
voqea, Huzayfa bin al-Yamonning Ozarbayjonga g‘azotlari paytida sodir bo‘ldi.
Toshkentdagi Usmon Mushafining tarixi. Shayx Ismoil Maxdum
Do'stlaringiz bilan baham: |
